Kelime Anlamı Nedir?
“Şerik kelimesi, kökenini Arapça’dan alan ve Türkçe’de “ortak” anlamına gelen bir terimdir. Kelimenin Arapça kökeni, “şarīk” (شريك) şeklinde ifade edilen ve “paylaştı, ortak oldu” anlamına gelen Arapça kökünden gelir. Bu kelime, Arapça “şarika” (شرك) fiilinin sıfatıdır.
Türkçe’de ise “şerik,” hem günlük hayatta hem de hukuki terimlerde yaygın olarak kullanılan bir ifadedir. Genellikle ceza hukukunda, bir suçun işlenmesine iştirak eden kişiyi ifade eder. Bu terim, suçun faili dışında, suça karışan diğer kişilerin ortak sorumluluğunu belirtir.
Şeriklik ve Türk Ceza Kanunu’ndaki Düzenlemeler
Ceza hukukunda, suça iştirak eden kişilerin sorumluluğunu düzenleyen kavramlardan biri olan “şeriklik,” Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) azmettirme ve yardım etme olmak üzere iki temel şekilde ele alınmaktadır.
Azmettirme: Suçu Teşvik ve Yönlendirme
Azmettirme, bir suçun işlenmesine başkalarını teşvik etme veya suç işlemelerini sağlama eylemidir. Azmettiren, suçu işlemeye karar vermiş olan kişiyi yönlendirmeli ve ikna etmelidir. Azmettiren, suçun doğrudan işlenmesine neden olan bir iştirak şeklinde kabul edilir ve faile benzer bir cezai sorumluluğa tabidir.
Yardım Etme: Suç İşlenmesini Kolaylaştırma
Yardım etme ise suçun işlenmesine başkasının icrasını kolaylaştırmak anlamına gelir. Yardım eden, suçun işlenmesine dolaylı katkıda bulunur ve bu nedenle faile göre daha hafif bir ceza alır. Yardım edenin sorumluluğu, suçun işlenmesini kolaylaştıran yardımın niteliği ve derecesine bağlı olarak belirlenir.
Bağlılık Kuralı ve Sorumluluk
TCK’nın 40. maddesinde düzenlenen bağlılık kuralı, şeriklik suçlarında önemli bir yer tutar. Bu kurala göre, azmettiren ve yardım edenlerin sorumluluğu, failin suç işleme eylemine bağlıdır. Failin suçu işlememesi durumunda, şerikler de sorumlu tutulamazlar. Teşebbüs aşamasında veya tamamlanmış suç durumlarında da bu kural belirleyici rol oynar.
Şeriklik Suçunun Soruşturulması ve Kovuşturulması
Şeriklik suçunun soruşturulması ve kovuşturulması, suçluların adalete teslim edilmesi açısından hayati öneme sahiptir. Bu süreçte, şu adımlar önemlidir:
- Failin Tespiti: Şeriklik suçlarının soruşturulmasında öncelik, suçu işleyenin tespitiyle başlar.
- Azmettiren ve Yardım Edenlerin Belirlenmesi: Failin belirlenmesinden sonra, azmettiren ve yardım edenlerin kimliklerinin tespiti önemlidir.
- Suçun İşleniş Şekli ve Deliller: Azmettiren ve yardım edenlerin tespitinde, suçun işleniş biçimi, zaman-mekan faktörleri ve suça dair deliller önemli ipuçları sunar.
Azmettirme ve Yardım Etmenin Benzerlikleri Farklılıkları
Azmettirme ve yardım etme, Türk Ceza Kanunu’nda suça iştirak eden kişilerin cezalandırılmasını düzenleyen hükümlerdir. Her iki durum da suç işlenmesine katkı sağlayan eylemleri içerir, ancak farklı şekillerde tanımlanır ve cezalandırılır.
Benzerlikler:
Her iki durumda da temel benzerlik, suçun işlenmesine aktif bir şekilde katılımı ifade eder. Azmettirme ve yardım etme, suçun gerçekleşmesinde doğrudan veya dolaylı rol oynayan kişilerin sorumluluğunu belirler.
Farklılıklar:
- Tanım ve Amaç:
- Azmettirme: Başkasını suç işlemeye teşvik etme veya yönlendirme olarak tanımlanır. Azmettiren, suçu işlemeye karar vermiş kişiyi etkilemeye çalışır.
- Yardım Etme: Suçun işlenmesine yardım eden kişi, genellikle suçun gerçekleşmesinde doğrudan rol almayabilir, ancak suçun kolaylaştırılmasına katkıda bulunur.
- Cezai Sorumluluk ve Cezalar:
- Azmettirme: Azmettiren, işlenen suçun cezası ile cezalandırılır. Üstsoy ve altsoy ilişkisinden doğan nüfuz kullanılarak işlenen azmettirme durumlarında ceza üçte birden yarısına kadar artırılabilir.
- Yardım Etme: Yardım eden kişi, işlenen suçun ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektirmesi durumunda onbeş yıldan yirmi yıla kadar ceza alabilir. Diğer hallerde cezanın yarısı indirilebilir.
- Suç İşleme Sürecindeki Rol:
- Azmettirme: Suç işleme kararı alınmasından önce etkili olan bir eylemdir. Azmettiren, suç işleme kararı alınmasında etkin bir rol oynar.
- Yardım Etme: Yardım eden, suçun işlenmesine teşvik etmek, yönlendirmek veya suçun işlenmesini kolaylaştırmak suretiyle suç işleme sürecinde etkili olur.
- Hükümlerdeki Farklılıklar:
- Azmettirme: Azmettirenin belli olmaması durumunda, kimliği belirlenene kadar ortaya çıkaran diğer suç ortağına ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine yirmi yıldan yirmibeş yıla kadar, müebbet hapis cezası yerine onbeş yıldan yirmi yıla kadar hapis cezası verilebilir.
- Yardım Etme: Diğer hallerde verilecek cezada, üçte bir oranında indirim yapılabilir. Ancak, bu durumda verilecek ceza sekiz yılı geçemez.