Umuma Açık İşletmelerde Müzik Çalmak Yasal mı? Meslek Birlikleri Kimdir ve Neden İzin Almak Zorundayım?
Bir kafeye girdiğinizde arka planda çalan müzik size sadece hoş bir atmosfer sağlar. Ama hukuken o müziğin orada çalınması, aslında ciddi bir lisans sürecine bağlıdır. Bu konu uzun yıllardır kafa karışıklığı yaratıyor:
“YouTube açtım, Spotify premium ödüyorum, yine de neden izin almak zorundayım?”
Cevap net: Çünkü işletmelerde çalınan her müzik “umuma iletim” sayılır ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre izin gerektirir.
İşte FSEK m. 41, tam olarak bu düzeni anlatır.
“Umuma açık mahal” ne demek ve kimler bu kurala tabi?
Kanun burada çok geniş bir alanı kapsar.
Girişi ücretli olsun olmasın, kapısından giren herkesin müzik duyabileceği her yer umuma açık mahal sayılır.
Bunlar nelerdir?
– Kafeler
– Restoranlar
– Kuaförler
– Berberler
– Spor salonları
– AVM mağazaları
– Oyun salonları
– Oteller
– Marketler
– Çay bahçeleri
– Düğün salonları
Yani müzik işin bir parçası olsun ya da olmasın, işyerinde hoparlörlerden yayın yapıyorsan bu madde seni doğrudan bağlar.
“Meslek birliği” nedir? Neden bu kadar önemli?
Vatandaş bu terimi duyunca genelde karıştırıyor.
Meslek birliklerini, “müzik eserlerinin sahiplerini temsil eden ve onların haklarını tahsil eden kurumsal yapılar” gibi düşünmek gerekir.
Türkiye’de müzik alanında dört temel birlik vardır:
– MESAM (eser sahipleri – besteci/söz yazarı)
– MSG (eser sahipleri)
– MÜYAP (fonogram yapımcıları – yani müziği kayda alan prodüksiyon şirketleri)
– MÜYORBİR (icracı sanatçılar)
Bir kafede Sezen Aksu şarkısı çalındığını düşün.
Bu eserde:
– Söz yazarı ayrı bir hak sahibidir,
– Besteci ayrı hak sahibidir,
– Vokali okuyan icracıdır,
– Kaydı yapan ise fonogram yapımcısıdır.
Her biri kendi payı için lisans ister.
İşte bu yüzden meslek birlikleri bu hakları işletmelerden toplar.
“Peki neden izin almak zorundayım?” – Çünkü müzik işletmede müşteriye sunulan bir hizmettir
Kanun çok net bir mantık kurar:
Müzik çalmak, işletmenin sunduğu hizmeti zenginleştiriyor
→ Bu nedenle müzik eserlerini kullanan işletmelerin
→ Eser sahibinden veya temsilcisinden izin alması gerekiyor.
Yani müzik, ister ambiyans olsun ister ortamı doldursun, işletmenin hizmetinin parçası haline gelir.
Bu yüzden:
– “Ben Spotify’a para ödüyorum”
– “YouTube zaten ücretsiz”
– “Sadece müşteriler sıkılmasın diye açtım”
gibi savunmalar işletmede hukuki bir lisans doğurmaz.
Spotify’ın kendisi bile kullanım sözleşmesinde “ticari alanda çalınamaz” der.
“İzin alma süreci nasıl işliyor?” – FSEK m. 41’in kalbi burada
Madde 41, işletmeler ve meslek birlikleri arasındaki lisans sistemini adım adım anlatır.
1) İşletmeler mutlaka sözleşme yapmak zorundadır
Umuma açık bir işletmede müzik çalacaksan:
Meslek birlikleriyle “kullanım sözleşmesi” yaparsın.
Bu sözleşmenin konusu:
– Müzik eserlerinin kullanımı,
– Fonogramların kullanımı,
– Yayınların işletmeye iletilmesi.
2) Tarifeler yıllık belirlenir
Sözleşme bedelleri “yıllık tarife” üzerinden belirlenir.
Tarifeyi kim belirliyor?
– Meslek birlikleri
– Bazı alanlarda ortak tarife komisyonları
3) Tarife nasıl belirleniyor?
Kanun, tarifede şu kriterlere bakılacağını söyler:
– İşletmenin büyüklüğü (m2)
– Masa sayısı
– Bölgenin sosyo-ekonomik yapısı
– Müzik işletmenin hizmetine katkı sağlıyor mu?
– İşletmenin niteliği (bar, restoran, kafe, spor salonu vs.)
Bu nedenle bir berber ile bir büyük restoran aynı ücreti ödemez.
4) Meslek birlikleri devlete rapor verir
Birlikler her 3 ayda bir temsil ettikleri eserleri ve üyelerini Kültür Bakanlığı’na bildirir.
Bu sayede devlet, hangi birliğin hangi eserden sorumlu olduğunu resmi olarak bilir.
5) Tarife üzerinde uzlaşma çıkmazsa ne oluyor?
Bazı işletmeler “tarife çok yüksek” diyebilir.
Uzlaşma olmazsa:
– Taraflardan biri Bakanlıktan Uzlaştırma Komisyonu ister.
– Komisyon 15 gün içinde kurulur.
– Rekabet Kurumu ve Bakanlık temsilcileri de komisyondadır.
– 15 gün içinde rapor hazırlanır.
Bu komisyonun amacı:
Tarife anlaşmazlığını çözmek ve makul bir bedel belirlemektir.
6) Tarife hâlâ anlaşılmazsa yargı yolu açılır
Mahkeme karar verir.
Bu süreçte işletme, geçen yılki tarifeden belirli oranda ödeme yaparak geçici kullanım hakkı alabilir.
“Her işletme kesinlikle sözleşme yapmak zorunda mı?” – Evet
Kanun istisna tanımaz:
Müzik çalan her işyeri sözleşme yapmalıdır.
Bu zorunluluk:
– Kafe
– Çay ocağı
– Butik
– Kuaför
– Spor salonu
– Market
hepsini kapsar.
“Peki müzik çalmazsam ne olur?” – O zaman hiçbir yükümlülük yok
Eğer işletmede:
– Tv sessizdeyse,
– Müzik çalmıyorsa,
– Radyo açık değilse,
– YouTube/Spotify yoksa,
Hiçbir sözleşme yapma zorunluluğu yoktur.
“Bu kurala uymazsam ne olur?” – Cezası ağırdır
5846 m. 71’e göre:
– Manevi veya mali haklara tecavüz suçu oluşur.
– Adli para cezası verilir.
– Tespit yapan bilirkişi ve polis gelir, kayıt altına alır.
– Vekâlet ücretleri ve yargılama masrafları da işletmeye yüklenir.
Kısaca FSEK m. 41 bize ne anlatıyor?
Vatandaş gözüyle şöyle toparlayabiliriz:
- İşletmede müzik çalmak lisansa tabidir.
- “Spotify premium ödedim” demek hukuken yeterli değildir.
- Müzik bir “eser”dir ve sahibinin hakkı vardır.
- Bu hakkı koruyan ve tahsil eden meslek birlikleri vardır.
- İşletmeler bu birliklerle sözleşme yapmadan müzik çalamaz.
- Tarife uyuşmazlıkları için komisyon ve yargı yolu açıktır.
- Bu kurala uyulmaması cezai sorumluluk doğurur.
