Telif Hakkının Tanımı ve Kapsamı
Telif hakkı, fikri mülkiyet hukukunun bir parçası olup, yaratıcıların eserlerinin kullanımı üzerindeki haklarını düzenler. Telif hakkı, bir eserin yaratıcısına, eserin kullanımı, dağıtımı ve çoğaltılması gibi belirli maddi haklar yanında, eserin bütünlüğünün korunması gibi manevi haklar da verir.
Not: Bu yazıdaki görsellerin telif hakkı Av.Mehmet Mert SEZGEN’e aittir. İzinsiz kullanılamaz.
Türkiye’deki Telif Hakkı Mevzuatı
Eser ve Sahipliği (Madde 1-2)
FSEK’nin ilk maddesi, koruma altına alınacak eserleri tanımlar. İkinci madde ise eser sahibinin kim olduğunu ve eser sahibinin haklarını düzenler.
Madde 1: Eserin Tanımı
Madde 1, koruma altına alınacak eserin tanımını yapar. Eser; sahibinin özgün yaratıcılığıyla ortaya konan bilim, edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak tanımlanır.
Bu madde ayrıca:
- Bilimsel açıklamaları
- Matematik eserlerini
- Haritaları
- Plan, çizim, model ve projeleri
- Bilgisayar yazılımlarını
da eser olarak kabul eder.
Madde 2: Eser Sahibi ve Hakları
Madde 2, eser sahibinin kim olduğunu düzenler. Eser sahibi; eseri meydana getiren gerçek kişidir. Ancak, kanunda belirtilen istisnai durumlarda tüzel kişiler de eser sahibi olabilirler. Örneğin, işverenler, emredici bir iş altında meydana getirilen eser üzerinde hak sahibi olabilir.
Bu madde ayrıca eser sahibinin haklarını da belirler, şunlar dahil olmak üzere:
- Eser üzerinde mali haklar (çalışmanın çoğaltılması, işlenmesi, yayınlanması vb.)
- Eser üzerinde manevi haklar (eserin değiştirilmemesi, isminin belirtilmesi vb.)
Madde 18 -Hakların Kullanılması
Eserin mali hakları, yani eserin nasıl kullanılacağı, yalnızca eser sahibine aittir. Örneğin, bir çalışanın iş yeri için yaptığı bir resim ya da yazı, işveren tarafından kullanılabilir. Ama eserin sahibi başka biri tarafından kullanılmasını istemiyorsa, bu yalnızca özel bir anlaşma ile mümkün olabilir.
Örnek:
Ali, bir yazılım geliştiricisidir ve bir oyun tasarlamıştır. Oyun, yaratıcı öğeler içermekte ve kullanıcılar tarafından oldukça beğenilmektedir. Ali’nin bu oyun üzerindeki mali hakları yalnızca kendisine aittir. Bu, oyunun satışı, dağıtımı, lisanslanması gibi konuların yalnızca Ali tarafından kararlaştırılacağı anlamına gelir.
Bir gün, bir şirket, Ali’nin oyununu kendi platformunda yayımlamak istemektedir. Ancak, Madde 18 gereği, bu şirketin oyun üzerinde hiçbir mali hakkı yoktur. Ali’nin yazılı onayı olmadan, şirket bu oyunu kendi platformunda yayımlayamaz veya dağıtamaz.
Eğer Ali, oyunun bu şirket tarafından kullanılmasına izin verirse, bu ancak aralarında özel bir anlaşma yaparak mümkün olabilir. Anlaşma, Ali’nin mali haklarını koruyacak şekilde düzenlenmeli ve oyunun kullanımı konusundaki tüm detayları içermelidir.
Bu madde, eser sahibinin emeğinin ve yaratıcılığının korunmasını sağlar. Ayrıca, eser üzerinde kontrolü tamamen eser sahibinde tutarak, onun haklarını başkalarının keyfi kullanımından korur.
Madde 19 -Hakları kullanabilecek kimseler
Eser sahibi hayatta değilse, eserin kullanım hakları kimlere ait olacak? Bu, öncelikle eser sahibinin eşi, çocukları ve diğer yakın akrabalarına aittir. Eğer onlar da yoksa ya da kullanmak istemiyorsa, Kültür ve Turizm Bakanlığı, eserin ülke kültürü için önemli olduğunu düşünürse, bu hakları kullanabilir.
Bir örnek verecek olursak, diyelim ki ünlü bir ressamın tablosu var. Bu ressam vefat etti, ancak tablo çok değerli ve ülkemizin kültürel mirası olarak kabul ediliyor. Ressamın yakınları, bu eseri sergilemek ya da çoğaltmak istemiyorsa, devlet bu tabloyu sergileyebilir, çünkü ülkenin kültürel zenginliğine katkı sağlıyor.
Eğer eser sahibinin yakınları da farklı düşünüyor ve hangi yoldan gidileceği konusunda anlaşamıyorsa, mahkeme bu durumu en uygun şekilde çözecektir. Örneğin, ressamın bir çocuğu tablonun müzede sergilenmesini istiyorsa, diğer çocuğu ise satılmasını istiyorsa, mahkeme hangi kararın ressamın isteğine daha uygun olduğuna karar verecek.
Bu madde, eser sahiplerinin haklarını koruma altına alırken, aynı zamanda eserlerin toplumun yararına kullanılmasını da sağlar. Böylece, herkesin zevk alabileceği ve öğrenebileceği bir kültürel zenginlik ortaya çıkmış olur.
Maddi Haklar (Madde 21-25)
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 21-25. maddeleri eser sahibinin maddi haklarını düzenler. Bu haklar eser sahibinin, eseri üzerinde ekonomik kontrolünü sağlar. Aşağıda bu maddelerin detaylı bir açıklamasını bulacaksınız.
Madde 21: Çoğaltma Hakkı
Eser sahibi, eserinin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını çoğaltma hakkına sahiptir. Bu, eserin kopyalarını yapma, çoğaltma, yazdırma veya kaydetme hakkını içerir. Başkasının eseri çoğaltması, eser sahibinin izni olmadan yapılamaz.
Madde 22: İşleme Hakkı
Eser sahibi, eserinin işlenmesine karar verme hakkına sahiptir. Eser üzerinde değişiklik yapma, uyarlama, çeviri veya diğer türev eserler oluşturma hakkını içerir. Bu hak, başkalarının eseri işleme hakkına sahip olmadığı anlamına gelir.
Madde 23: Yayma Hakkı
Eser sahibi, eserinin ilk defa kamuya sunulmasına karar verme hakkına sahiptir. Bu, eserin ilk kez ne zaman ve nasıl yayınlanacağına dair kararı eser sahibine bırakır.
Madde 24: Temsil Hakkı
Eser sahibi, eserinin kamuya açık bir yerde oynanması, sergilenmesi veya temsil edilmesi hakkına sahiptir. Örneğin, bir tiyatro oyunu yazan yazar, oyunun sahnelenip sahnelenemeyeceğine karar verme hakkına sahiptir.
Madde 25: Umuma Arz Hakkı
Eser sahibi, eserinin radyo, televizyon gibi araçlarla kamuya açık bir yerde yayınlanmasına karar verme hakkına sahiptir. Bu madde, eserin medya yoluyla kamuya sunulmasının kontrolünü eser sahibine verir.
Manevi Haklar (Madde 14-20)
Madde 14: Eser Sahibinin Eseri Halka Sunma Yetkisi
Bu madde, eser sahibinin eser üzerindeki manevi haklarını düzenler, özellikle eserin halka sunulup sunulmama kararını ve bu sunumun nasıl yapılacağını belirleme yetkisini ele alır:
- Umuma Arz Kararı: Eser sahibi, eserinin halka sunulup sunulmayacağını, yayımlanma zamanını ve tarzını belirleme hakkına sahiptir.
- Bilgi Verme Hakkı: Eserin içeriği, eğer eser tamamen ya da esaslı bir kısmı alenileşmemiş veya ana hatlarıyla tanıtılmamışsa, yalnızca eser sahibi tarafından bilgi verilebilir.
- Şeref ve İtibarın Korunması: Eser sahibi, eserin yayım tarzı şeref ve itibarını zedeleyecek mahiyetteyse, yazılı izin vermiş olsa bile eserin umuma tanıtılmasını veya yayımlanmasını yasaklayabilir. Bu yasağı, sözleşme ile vazgeçmek geçersizdir. Ancak, diğer tarafın tazminat hakkı saklıdır.
Madde 14, eser sahibinin, eserinin halka arz edilip edilmeyeceği, nasıl ve ne zaman arz edileceği üzerinde tam kontrole sahip olmasını sağlar. Ayrıca, eser sahibinin şeref ve itibarını koruma hakkı da dahil olmak üzere, belirli durumlarda eserin yayımını yasaklama yetkisine sahip olmasını da düzenler. Bu haklar, sanatçının yaratıcı özgürlüğünü destekler ve eserin bütünlüğünü korur, aynı zamanda sanatçının kişisel değerlerinin ve itibarının korunmasına yardımcı olur.
Madde 15: Eserde Adın Belirtilmesi Hakkı
- Adın veya Takma Adın Kullanımı: Eser sahibi, eserinin adıyla, takma adıyla veya anonim olarak halka sunulup sunulmayacağına karar verme hakkına sahiptir.
- Adın Belirtilme Şartı: Eser sahibinin adı veya alameti, çoğaltılmış kopyalar üzerinde belirtilmelidir. Eserin bir kopya veya işlenme olduğu da açıkça gösterilmelidir.
- İhtilaflı Durumlar: Eser sahibinin kim olduğu konusunda bir anlaşmazlık olursa, gerçek sahibi mahkemeden haklarının tespitini isteyebilir.
- Mimari Yapılarda Adın Yazılması: Eser niteliğindeki mimari yapılar için, eser sahibinin adı istenirse, görülebilecek bir yere silinmeyecek bir malzeme ile yazılabilir.
Madde 16: Eserde Değişiklik Yapılmasını Menetmek
Bu madde, eser sahibinin eserde değişiklik yapılmasına izin verip vermeme haklarını düzenler:
- Değişikliklerin Yasaklanması: Eser sahibinin izni olmadan, eserde veya eser sahibinin adında herhangi bir değişiklik yapılamaz.
- Teknik Değişiklikler: Bazı durumlarda, eseri işleyen veya yayınlayan kişi, teknik gereklilikler nedeniyle eserde değişiklik yapabilir, ancak eser sahibinin özel iznine ihtiyaç duymaz.
- İtibarın Korunması: Eser sahibi, şeref ve itibarını zedeleyen veya eserin niteliğini bozan değişiklikleri yasaklayabilir. Bu yasağı, bir sözleşme yapılmış olsa bile geri alamaz.
4. Telif Hakkı İhlali ve Yaptırımları (Madde 71-72)
Telif hakkı ihlali durumunda uygulanacak yaptırımlar şunlardır:
- Madde 71: Telif hakkı ihlaline uygulanacak cezai yaptırımlar
- Madde 72: İhlalin durdurulması ve maddi/manevi tazminat
Hukuk Davaları: Tecavüzün Ref’i (Durdurulması) Davası
Eser sahiplerinin haklarının ihlal edilmesi durumunda kullanılan bir dava türü olan tecavüzün ref’i davası nasıl açılır?
Genel Bakış: Madde 66
Bir eserin izinsiz kullanılması durumunda, eser sahibi tecavüzün durdurulmasını isteyebilir. Bu durum, eserin izinsiz olarak çoğaltılması veya yanlış bir şekilde kullanılması gibi durumları içerir.
1. Tecavüz Nedir ve Hangi Şartlarla Olur:
Tecavüz, eserin sahibinin izni olmadan başkası tarafından kullanılması demektir. İlgili yasa maddesi, bu tecavüzün işletme sahibine veya temsilcisine karşı da dava açılabileceğine izin verir. Yani, tecavüz edenin kasten yapmış olması şart değil.
2. Tecavüzün Durdurulması Kararı:
Mahkeme, eser sahibinin haklarını, tecavüzün boyutunu ve tecavüzün durdurulması halinde tecavüz edenin zararını göz önünde bulundurarak kararını verir.
3. Nerede Dava Açılır:
Eser sahibi, oturduğu yerde de dava açabilir.
Manevi Haklara Tecavüz Durumunda: Madde 67
Eser sahibinin izni olmaksızın veya isteği dışında eserin başkaları tarafından kullanılması durumunda manevi haklara tecavüz söz konusu olur.
1. Eserin İzinsiz Yayımlanması:
Eğer eser, izinsiz olarak halka sunulmuşsa, tecavüzün durdurulması davası, sadece yayımlanan kopyalar üzerinden açılabilir.
2. Adın Yanlış veya Eksik Konulması:
Eser üzerinde sahibinin adı yanlış veya hiç konulmamışsa, eser sahibi tecavüzün durdurulması davası açabilir.
3. Eserin Değiştirilmesi Durumunda:
Eser, izinsiz olarak değiştirilmişse, eser sahibi bu değişikliğin düzeltilmesini veya eski haline getirilmesini isteyebilir.
Tecavüz Sebebiyle Tazminat Davaları
Manevi Tazminat:
Manevi tazminat, bir kişinin duygusal ya da psikolojik zarar görmesi durumunda talep edebileceği bir haktır.
Örnek:
Bir yazarın kitabı, izni olmadan başka bir yayınevi tarafından basıldığında, yazarın ruhsal olarak zarar gördüğünü düşünelim. Yazar, yaratıcı emeğine yapılan bu haksız müdahaleden dolayı manevi olarak yıpranmış hissedebilir.
Mahkemenin Kararı:
Mahkeme, yazarın bu manevi zararını karşılamak için para ödemesine hükmedebilir. Bunun yanı sıra, yayınevinin özür dilemesi veya eserin geri çekilmesi gibi başka türde manevi tazminatlar da karar verebilir.
Maddi Tazminat:
Mali tazminat, bir kişinin ekonomik haklarına yapılan tecavüz sonucu talep edebileceği tazminat türüdür.
Örnek Durum:
Bir müzik yapımcısının şarkısının, izinsiz olarak bir reklamda kullanıldığını düşünelim. Bu durumda yapımcının parasal haklarına zarar verilmiştir.
Mahkemenin Kararı:
Mahkeme, bu durumda tecavüz eden tarafın (reklam şirketi) yapımcıya belirli bir miktarda mali tazminat ödemesine karar verebilir. Bu, yapımcının maddi zararını telafi etmeye yöneliktir.
Tecavüz Sonucu Elde Edilen Karın Verilmesi Talebi
Bu durum, zarar gören tarafın, tecavüz sonucu elde edilen kârın kendisine verilmesini talep ettiği durumu ifade eder.
Örnek Durum:
Bir ressamın tablosunun, izni olmadan bir sergide satıldığını düşünelim. Bu satıştan elde edilen kârın ressama verilmesi gerektiği söylenebilir.
Mahkemenin Kararı:
Mahkeme, sergi sahibinin satıştan elde ettiği kârın belirli bir yüzdesini ressama vermesine hükmedebilir. Bu, eserin izinsiz kullanımından doğan kârın mümkün olduğunca adil bir şekilde paylaşılmasını sağlar.
Bu maddeler, eser sahiplerinin manevi ve maddi haklarını koruma altına alır. Aynı zamanda, eserlerin izinsiz kullanımı durumunda hangi yasal yollara başvurulabileceğini de belirtir. Her bir durumda, mahkemenin kararı, eser sahibinin zararının boyutuna ve tecavüz eden tarafın kusuruna bağlı olarak değişebilir. Bu hükümler, yaratıcılık ve yenilikçilik alanında adil bir ortamın sürdürülmesine yardımcı olur.
