Ölüme bağlı tasarrufların iptali/ irade sakatlığı nedeniyle iptal davaları
Bazı hukuki işlemler, kendiliğinden batıl/butlan/yok/hükümsüz olur. İşlem yapan kişinin ayırt etme gücünden yoksun olması, işlemin şekil şartlarına uyulmadan yapılması, ahlak ve adaba aykırı olması hükümsüzlüğe örnektir.
Bazı ölüme bağlı tasarruflar ise ileri sürülmesi, talep edilmesi halinde hükümsüz olacaktır. Hata,hile, korkutma durumlarında irade sakatlığı ortadan kalktıktan sonra kanunda gösterilen sürede dava açmaz ise işlem geçerli hale gelecektir.
Bazı ölüme bağlı tasarruflar kendiliğinden geçersiz sayılmamakta, mirasçıların dava açması ve mahkemece geçersiz olduğunun tespiti gereklidir. İşlemler kendiliğinden geçersiz sayılmaz, ölenin son arzuları iptal edilene kadar geçerli kabul edilir.
Tasarrufun bazı hükümleri aykırılık teşkil ediyorsa, kısmi olarak maddelerinin de iptali mümkündür.
Birden çok vasiyetname varsa, iptal edilenin yerine önceki vasiyetname geçerlilik kazanır.
İptal edilen tasarruf sadece iptal davası açılan davacı ve davalılar bakımından sonuç doğurur. Diğer mirasçılar için iptal hüküm ifade etmez. Kamu yararı düşüncesi ile işlemin herkes için geçersiz sayılması burada görülmez. Aleyhine iptal davası açılmamış kişiler tasarruflardan faydalanmaya devam eder.
İptal davası açılması gereken işlemler ile yok hükmünde olup ölü doğan işlemler şeklinde ayrım yapabiliriz.
İptal sebepleri
İptal sebepleri TMK 557 maddesinde dört grupta toplanmıştır.
İptal davası
I. Sebepleri
Aşağıdaki sebeplerle ölüme bağlı bir tasarrufun iptali için dava açılabilir:
1. Tasarruf mirasbırakanın tasarruf ehliyeti bulunmadığı bir sırada yapılmışsa,
2. Tasarruf yanılma, aldatma, korkutma veya zorlama sonucunda yapılmışsa,
3. Tasarrufun içeriği, bağlandığı koşullar veya yüklemeler hukuka veya ahlaka aykırı ise,
4. Tasarruf kanunda öngörülen şekillere uyulmadan yapılmışsa.
Bir konuda dava açıp yasal hakkın kullanılması ihtarı hukuka uygun bir tehdittir. Hukuka uygun bir fiil de cebir, tehdit kapsamında değerlendirilebilir. Borçlar Kanunu’na göre tehdidin fesih sebebi olması için hukuka aykırı olması gereği ölüme bağlı tasarruflarda uygulanmaz. Hukuka uygun da olsa her tür tehdit vasiyetçinin iradesine etki ettiği surette iptal sebebidir.
Bir kişinin heyecanlı, korkak, panik bir yapıda bulunması, basit bir iddiayı tehdit olarak kabul edip, ölüme bağlı tasarruf yaparsa, şahsın kişisel özelliklerine göre inceleme yapılacak, şahsı etkileyecek düzeyde ise iptale konu olabilecektir.
Hata,hile, tehdide uğrayan vasiyetçi etkinin ortadan kalkmasından itibaren 1 sene içinde iptal davası açmazsa tasarrufu kabul etmiş sayılır ve tasarruf geçerli hale gelir. Böyle bir durumda mirasçılar da iptal davası açamazlar.
Muvazaa ile vasiyetname düzenlenebilir mi?
Vasiyetnamelerde muvazaa olmaz. Vasiyetname tek taraflı bir işlemdir. Muvazaa miras sözleşmesinde olabilir. Taraflar gerçek iradelerinin haricinde başka bir niyeti kendi aralarında kararlaştırabilirler. Muvazaa ile yapılan sözleşmelerin iptali talep edilemez. Muvazaalı sözleşmeler batıl/hükümsüz olduğundan herhangi bir süre sınırı olmaksızın ileri sürülebilir.
İptal davasını kim ne zaman açar?
İptal davası murisin ölümünden sonra açılabilir. Mirasbırakan hayattayken kendisi bizzat bu tasarrufu zaten iptal edebilir.
İptal davasını, mirasçılar, lehine mal vasiyeti yapılan ilgililer açabilir.
Alacaklılar iptal davası açabilir mi?
Muris veya mirasçıların alacaklı ve borçluları iptal davası açma hakkına sahip değildir. Vasiyeti yerine getirme görevlisi de iptal davası açamaz.
Yetkili ve görevli mahkeme neresidir?
Mirasbırakanın son ikametgahındaki asliye hukuk mahkemesi görevli ve yetkilidir.
İptal davası kime karşı açılır?
İptal davası, iptale konu tasarruf ile menfaat elde eden kişilere karşı açılır.
Hak düşürücü süreler nelerdir?
TMK559’da gösterilen süreler içerisinde davanın açılması gerekir.
TMK 559 Hak düşürücü süreler
İptal davası açma hakkı, davacının tasarrufu, iptal sebebini ve kendisinin hak sahibi olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl ve her halde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın geçmesi tarihinin üzerinden, iyiniyetli davalılara karşı on yıl, iyiniyetli olmayan davalılara karşı yirmi yıl geçmekle düşer.
Hükümsüzlük, def’i yoluyla her zaman ileri sürülebilir.
Vasiyetin açılması nedir? Mirasın açılması ile farkı nedir?
Miras genel olarak, mirasbırakanın ölümü ile açılır. Vasiyetin açılması, sulh hakiminin ilgilileri davet ederek onların önünde vasiyetnameyi açması içindekileri onlara okumasıdır. İlgililerin vasiyetname içeriğini öğrendiği tarihten itibaren 1 yıllık süresi başlar.
Vasiyetname mahkemeye tevdi edilmezse, açılması meydana gelmeyeceğinden süre de işlemeyecektir.
Ortak vasiyetname geçerli midir?
Hukukumuza göre ortak vasiyetname geçersizdir. Karı ve kocanın birlikte vasiyetname yaparak kim önce ölürse tüm malların diğerine kalacağı şeklinde sözleşme yapmaları geçersiz sayılır. Vasiyetname tek taraflı bir hukuki işlemdir. Taraflar beraber sözleşme yapmak istiyorlarsa miras sözleşmesi düzenlemeleri gerekir.
Doktrinde ortak vaziyetname şekil bozukluğu olarak kabul edilmekte, iptal davası açılması gerektiği sonucu çıkarılmaktadır.
Ölüme bağlı tasarrufun kendiliğinden hükümsüz olduğu haller
Bazı hallerde tasarrufun iptali talep ve dava olunamaz. Zaten kendiliğinden hükümsüzdür. Bu durumlarda mahekemden tasarrufun kendiliğinden hükümsüz olduğunun tespiti talep edilir.
İşlem hükümsüz olduğundan, tespiti de herhangi bir süreye tabidir. Resen yani kendiliğinden mahkeme tarafından göz önüne alınır.
- Vasiyetçinin vasiyetten dönmesi
- Vasiyetnamenin kaybolması ve metnin tespitinin mümkün olmaması
- Miras sözleşmesinin taraflar hayattayken kanundaki sebeplerle feshi
- Boşanma (TMK 181 Boşanan eşler, bu sıfatla birbirlerinin yasal mirasçısı olamazlar ve boşanmadan önce yapılmış olan ölüme bağlı tasarruflarla kendilerine sağlanan hakları, aksi tasarruftan anlaşılmadıkça, kaybederler.)
- Mirastan yoksunluk TMK 578
- Vekaleten mirasçı atanması
örnek olarak gösterilebilir.