Tefhim Telaşı Ortadan Kalktı
Türkiye’nin hukuk sistemi, Anayasa Mahkemesi’nin kararları ile şekillenmeye devam ediyor. 2023 yılında alınan ve ceza mahkemesinde verilen kararların istinaf sürecini etkileyen önemli bir karar, hukuk alanında yeni bir dönemin başlangıcını işaret ediyor. Bu makale, Anayasa Mahkemesi’nin söz konusu kararının detaylarını, hukuki temellerini ve uygulama sürecini ele alacak. Ayrıca, bu kararın hukuk sistemimize ve mağdurlar üzerindeki etkilerini de inceleyeceğiz.
İstinaf Nedir ve Nasıl İşler?
Hukuk sisteminde istinaf, ceza davalarında büyük bir öneme sahiptir. Peki, istinaf tam olarak nedir ve bu süreç nasıl işler? İstinaf, bir ceza mahkemesi tarafından verilen karara itiraz etmek için kullanılan ikinci derece yargı yoludur. Bu, mahkemenin verdiği kararın sadece sonucuna değil, aynı zamanda kararın nasıl alındığına ve hukuka uygunluğuna da bakılmasını sağlar. Yani, istinaf süreci, bir kararın hem usul hem de esas yönlerinin yeniden değerlendirilmesine olanak tanır.
Bir Davanın İstinafa Taşınması İçin Hangi Adımlar İzlenir?
Tefhim Nedir? Tebliğ Nedir?
İşte burada ‘tefhim’ ve ‘tebliğ’ terimleri devreye girer. Tefhim, mahkemenin kararını sözlü olarak açıklaması anlamına gelir. Bu, kararın mahkeme salonunda ilan edilmesi ve taraflara duyurulması sürecidir.
Öte yandan tebliğ, kararın yazılı bir şekilde ilgililere ulaştırılmasıdır. Yani, mahkemenin verdiği karar, yazılı bir belge halinde taraflara gönderilir. Bu iki adım, istinaf sürecinin başlaması için zorunlu adımlardır ve kararın ilan edilmesi veya yazılı olarak iletildiği an, sürecin başlangıç noktasını oluşturur.
Anayasa Mahkemesi’nin Kararının Hukuki Analizi
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 273. maddesinin 1. fıkrası, Türk hukuk sisteminde istinaf sürecinin başlangıcını düzenleyen kritik bir hüküm içeriyor. Anayasa Mahkemesi, 26 Temmuz 2023 tarihli, E.: 2022/144, K.: 2023/137 sayılı kararı ile bu maddenin “…hükmün açıklanmasından itibaren…” ifadesini iptal etmiştir.
Tefhimin İptali Kararının Ceza Davalarına Olumlu Etkileri
İptal edilen kurala göre, ceza mahkemesinin kararının tefhim edildiği andan itibaren istinaf süresi başlamakta ve bu süre yedi gün sonra sona ermektedir. Bu durum, taraflar için istinaf başvurusu yapmak adına oldukça kısıtlı bir zaman dilimi sunmakta ve bu süre zarfında istinaf başvurusu yapmayanlar, bu haklarını kaybetmektedirler. Ancak Anayasa Mahkemesi’nin iptal gerekçeleri bu uygulamanın adaletsizlikler yaratabileceğine işaret etmektedir.
Cezayı Alan Ne Olduğunu Anlamadan ve Hukuki Destek Alamadan Süresi Doluyordu
Anayasa Mahkemesi, iptal kararını şu nedenlere dayandırıyor: Mahkemenin tefhim sırasında, yani kararın sözlü olarak açıklandığı anda, ilgililerin kararı tam anlamıyla kavraması ve değerlendirmesi pek mümkün olmayabilir. Kararın hemen anlaşılmasını beklemek, özellikle karmaşık hukuki meselelerin olduğu durumlarda, gerçekçi değildir. Dahası, tefhim edilen kararın yazılı metni ile her zaman tam bir uyum içinde olması da garanti edilemez. Böyle bir durumda, kararın yazılı metni ile sözlü açıklama arasında farklılıklar olabilir. Bu farklılıklar, hukuki süreçlerde belirsizlik yaratmakta ve istinaf hakkının adil bir şekilde kullanılmasını zorlaştırmaktadır.
Gerekçesiz Kararı Hangi Gerekçeyle İstinaf Edeceğiz?
Hukuk sistemimizde adaletin sağlanmasında, mahkeme kararlarının gerekçelerinin anlaşılması hayati bir rol oynar. Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararının altında yatan nedenlerden biri de budur. Mahkeme kararlarının tefhim edilmesi sırasında, kararın gerekçeleri genellikle detaylı bir şekilde açıklanmaz. Sebebini gerekçeli kararda okursunuz derler ve duruşma biter, sıradaki dosya sanıkları apar topar çağrılır.
İstinaf başvurusu yaparken, kararın gerekçelerini bilmemek, tarafların haklarını etkin bir şekilde savunmalarını engeller.
Ceza Veren Kararın Gerekçesini Bilmeyen Avukat Strateji Kuramaz
Kararın neden verildiğini ve hangi hukuki gerekçelere dayandığını anlamak, istinaf başvurusunda bulunacak kişi veya avukatlar için stratejik bir öneme sahiptir. Eğer bir taraf, kararın gerekçelerini tam olarak bilmeden istinafa başvurursa, bu durum hak kayıplarına yol açabilir. Hangi tanık beyanı esas alındı, takdir edilen delillerden hukuka aykırı olanlar var mıydı, mahkeme bir çelişki üzerine mi bu kararı verdi? Her sorunun cevabında farklı hukuki yollar izlenecektir.
Anayasa Mahkemesi’nin iptal ettiği kuralın ardındaki mantık da bu yöndedir. Kararın tefhim edilmesiyle başlayan kısa süreli istinaf süreci, taraflara yeterli zamanı ve imkanı tanımayarak, adil yargılanma hakkını sınırlıyor. Tefhim anında sunulan bilgiler, genellikle yüzeysel olup, kararın derinlemesine analizini ve değerlendirilmesini engeller. Bu durum, istinaf sürecinin adil ve etkin bir şekilde işlemesini zorlaştırır.
İptal Kararı Sonrasında Ne Olacak?
Anayasa Mahkemesi’nin aldığı bu yeni karar, ceza mahkemelerindeki dava süreçlerinde önemli bir değişikliği beraberinde getiriyor. Öncelikle, bu kararın anlamını ve etkilerini net bir şekilde açıklamak gerekirse; artık ceza mahkemelerinin verdiği kararlar, kararın okunmasıyla (tefhim) değil, kararın yazılı metni hazırlandıktan ve ilgililere tebliğ edildikten sonra istinafa taşınabilecek.
Bu ne anlama geliyor? Şöyle ki; daha önce bir mahkeme kararı açıklandığında (tefhim edildiğinde), istinaf başvurusu için süre o andan itibaren başlardı. Ancak artık, kararın yazılı hali hazırlanıp ilgililere ulaştırıldıktan sonra istinaf süresi başlayacak. Yani, kararın okunması anında değil, yazılı metnin teslim alınmasından itibaren yedi gün içinde istinaf başvurusu yapılması mümkün olacak.
Bu değişikliğin getirdiği en önemli avantaj, istinaf hakkının daha etkin ve adil bir şekilde kullanılmasını sağlamasıdır. Çünkü kararın yazılı metnini inceleyerek daha detaylı bir değerlendirme yapma imkanı olacak ve bu sayede daha bilinçli bir istinaf başvurusunda bulunulabilecek.
Kısacası, bu yeni düzenleme ile adalet sürecinde daha şeffaf ve adil bir yaklaşım sağlanması amaçlanıyor. İstinaf süreci, kararın sadece sözlü olarak açıklandığı anda değil, yazılı metinle birlikte daha kapsamlı bir şekilde değerlendirilerek başlayacak. Bu da hukuk sürecinin daha sağlıklı işlemesine katkı sağlayacak bir gelişmedir.
