Türk Hukukunda Telif ve Adil Kullanım Sınırları

Videolarda Başka Dizi veya Filme Sahnelerinden Alıntı Yapılabilir Mi?

Türk hukukunda telif hakkı koruması, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (“FSEK”) ile düzenlenmiştir. Bir dizi veya film gibi eserlerden kısa da olsa bir kesit almak, bazı durumlarda telif hakkı ihlali olarak değerlendirilebilir.

Ancak her somut olay, kullanım amacı ve paylaşım şekline göre farklı hukuki sonuçlar doğurabilir. Aşağıdaki soru-cevap formatındaki ayrıntılı açıklamalarda, 3 saniyelik kısa bir kesit kullanmanın telif hakkı ihlali oluşturup oluşturmayacağına dair temel esaslar ele alınacaktır.

1. Telif Hakkı Nedir ve Hangi Tür Eserler Koruma Altındadır?

Soru: Telif hakkı nasıl tanımlanır ve hangi eserler bu korumadan yararlanır?
Cevap:

• Telif hakkı, bir eserin yaratıcısına (örneğin yazar, besteci, senarist, yönetmen) o eser üzerindeki mali ve manevi hakları tanıyan hukuki korumadır.
• Türk hukukunda Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK), 5846 sayılı kanun çerçevesinde; edebiyat eserleri, müzik eserleri, güzel sanat eserleri, sinema eserleri (film ve diziler), işlenmeler ve derlemeler dahil pek çok kategoriyi koruma altına alır.
• Bir diziden veya filmden alınan üç saniyelik görüntü (veya ses) dahi “sinema eseri” kapsamındaki korumadan yararlanır. Dolayısıyla bu kısa kesit, kanunun sağladığı korumaya tabidir ve kullanılması belirli koşullara bağlanmıştır.

2. Kısa Alıntı (3 Saniye) Yapmanın Telif Hakkı İhlali Sayılma İhtimali

Soru: Üç saniyelik bir kesit çok kısa olduğu için doğrudan serbest kullanım kapsamında mıdır?
Cevap:

• Telif hakkı bakımından “süre” tek başına kesin bir ölçüt değildir. Yani üç saniyenin kısa olması, otomatik olarak ihlal oluşmayacağı anlamına gelmez.
• Kullanılan içeriğin niteliği, kullanım amacı, kullanım bağlamı ve eserin önemli veya ayırt edici bir bölümünü teşkil edip etmediği gibi unsurlar değerlendirilir.
• Kısa bir alıntı, alıntılanan eserin “asıl değerini” yansıtan veya eserin en tanınan, dikkat çekici kısmını barındırıyorsa, telif hakkı ihlali riski artar.

3. Alıntı Serbestisi (FSEK m. 35 vd.) ve Şartları

Soru: FSEK kapsamında herhangi bir alıntı tamamen serbest midir?
Cevap:

• FSEK’te belirli koşullar altında alıntı serbestisi (alıntı yapma hakkı) düzenlenmiştir. Özellikle bilimsel, eğitsel, eleştiri veya inceleme amaçlı alıntılarda bu serbesti geçerli olabilir.
• Ancak bu serbestinin uygulanabilmesi için:
  1. Eserin kaynağının ve sahibinin belirtilmesi (örneğin dizi veya filmin adı, yönetmeni, yapımcısı),
  2. Alıntının amaçla sınırlı kullanılması,
  3. Eserin hak sahiplerinin meşru menfaatlerine zarar vermeyecek şekilde ve işleniş biçimini bozmayacak nitelikte olması,
  4. Alıntının “eserden bağımsız, yeni bir eser” veya “eleştiri, inceleme” ya da “haber sunumu” gibi amaçlara hizmet etmesi,
  5. Alıntının “ölçülülük” ilkesine uygun olması (yani amaç için gerekenden fazla olmaması)
     gerekir.
• Sırf “3 saniyelik” diye her kullanım serbest kabul edilmez. Kullanım amacınız ve bağlamınız çok büyük önem taşır.

4. “Adil Kullanım” (Fair Use) Kavramı ve Türk Hukukuna Yansıması

Soru: ABD hukukunda sıklıkla duyduğumuz “Fair Use” Türk hukukunda geçerli midir?
Cevap:

• “Fair Use” terimi esasen Amerikan hukuk sistemine ait bir kavramdır. Türk hukukunda doğrudan “adil kullanım” başlığı altında birebir düzenlenmiş bir kavram yoktur.
• Ancak, FSEK’teki “alıntı serbestisi”, “haber verme hakkı”, “parodi kullanım” vb. istisna hükümleri, kısmen “fair use” ile benzer işlevler görür.
• Yine de değerlendirmede her olayın somut koşulları göz önüne alınır. 3 saniyelik kesitin ne amaçla ve nasıl kullanıldığı, hukuki durumu belirleyecektir.

Türk hukukunda, “adil kullanım” (fair use) kavramı Anglo-Sakson hukuk sistemlerindeki gibi açık ve kapsamlı bir şekilde düzenlenmemiştir. Bunun yerine, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) kapsamında “alıntı serbestisi” gibi belirli istisnalar bulunmaktadır. Bu istisnalar, eser sahibinin izni olmaksızın belirli koşullar altında eserlerin kullanılmasına olanak tanır.

FSEK’in 35. maddesi, bilimsel ve eğitim amaçlı alıntılara izin vermektedir. Ancak, bu alıntıların amacı aşmaması, eserin değerine zarar vermemesi ve kaynak belirtilmesi şarttır. Bu bağlamda, bir YouTuber’ın anlatımını desteklemek amacıyla bir dizi sahnesinden 3-4 saniyelik bir kesit kullanması, eğer eleştiri, inceleme veya eğitim amacı taşıyorsa ve eserin bütünlüğüne zarar vermiyorsa, telif hakkı ihlali olarak değerlendirilme olasılığı düşüktür.

Ancak, Türk mahkemelerinin bu konudaki uygulamaları sınırlı olduğundan, kesin bir yargıya varmak zordur. Bu nedenle, telif hakkı ihlali riskini en aza indirmek için, kullanılan kesitin amacına, süresine ve eserin değerine etkisine dikkat edilmesi önemlidir. Ayrıca, eserin sahibini ve kaynağını belirtmek de yasal yükümlülükler arasındadır.

5. Bu Durumda İhlal Var mıdır, Yok mudur?

Soru: Somut bir örnekle bakacak olursak, üç saniyelik kesit kullanmak daima telif hakkı ihlali sayılır mı?
Cevap:

• Hayır, daima ihlal sayılmaz. Ancak doğrudan “serbest” de sayılamaz. Şu ölçütler göz önünde bulundurulur:
  1. Amaç: Kesit eleştiri, inceleme veya haber değeri taşıyan bir içerik için mi kullanılıyor? Yoksa sadece eğlence veya ticari amaçlı mı?
  2. Kaynak Belirtme: Eserin adı, yönetmeni, yapımcısı açıkça belirtiliyor mu?
  3. Eserin Ruhuna Zarar Verme: Üç saniyelik kesit, eserin bütünlüğüne zarar verir şekilde mi kullanılıyor?
  4. Ölçülülük: İhtiyaç duyulan amaç için 3 saniye yeterli mi, yoksa bu kesit eserin en can alıcı sahnesi mi?

Eğer bu hususlar uygun şekilde yerine getirilmezse, telif hakkı ihlali iddiası ortaya çıkabilir.

6. İhlal Halinde Karşılaşılabilecek Yaptırımlar

Soru: Telif hakkı ihlali tespit edilirse hangi yaptırımlar söz konusu olabilir?
Cevap:

• Telif hakkı ihlali halinde FSEK çerçevesinde hukuki, cezai ve idari yaptırımlar söz konusudur.
• Hukuki Yaptırımlar: Hak sahipleri, tazminat davası açabilirler. İhlalin niteliğine göre maddi ve manevi tazminat talep edebilirler.
• Cezai Yaptırımlar: Kanunun öngördüğü belirli cezai hükümler de vardır. Yetkisiz kullanım ısrarlı veya ticari boyutta ise para cezası ya da hapis cezası gündeme gelebilir.
• İdari Tedbirler: Dijital platformlardan içeriğin yayından kaldırılması, site engellenmesi gibi idari önlemlere de başvurulabilir.

7. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar ve Tavsiyeler

Soru: Pratikte ne gibi sorunlar yaşanabilir ve bu konuda dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?
Cevap:

1. Sınırlı Bir Kural Yok: “3 saniye sınırı” gibi net bir alt veya üst limit olmadığı için kullanıcılar kendilerince “çok kısaydı, ihlal olmaz” düşüncesine kapılabilir. Oysa esas olan kullanım amacı ve kullanım bağlamıdır.
2. Kaynak Gösterme: Özellikle sosyal medya platformlarında kısa kesit kullanıldığında, eser sahiplerini belirtmeden paylaşmak sık karşılaşılan bir hata. Bu durum, telif hakkı ihlali iddiasını güçlendirir.
3. Ticari Kazanç: Eğer kullanımdan elde edilen bir ticari gelir varsa (örneğin YouTube reklam geliri), hak sahipleri telif hakkı ihlali iddiasını daha ciddi boyutta gündeme getirebilir.
4. İzin Alma Seçeneği: Çok kısa bir kesit olsa dahi, özellikle ticari veya geniş kitlelere ulaşan projelerde resmî izin almak (örneğin yapımcı şirketten veya hak sahibinden lisans talep etmek) gelecekteki hukuki sorunları büyük ölçüde engeller.

8. Sonuç ve Öneriler

Soru: Genel olarak 3 saniyelik kesit kullanımında nelere dikkat etmek gerekir ve son söz nedir?
Cevap:

• Telif hakkı ihlalinin oluşup oluşmayacağı, kesitin hangi amaçla ve nasıl kullanıldığına bağlıdır.
• Üç saniyelik kısa bir bölümün kullanılması, tek başına “ihlalin yokluğu” anlamına gelmez.
• Alıntı serbestisi kapsamında, eleştiri, inceleme, öğretim amacı veya haber değeri gibi meşru gerekçeler mevcutsa ve kaynak doğru belirtiliyor ve ölçülülük ilkesi gözetiliyorsa, ihlal riski azalır.
• Bununla birlikte ticari amaç güden, eserin en vurucu noktasını içeren veya eserin ruhuna zarar veren kullanımlarda telif hakkı ihlali söz konusu olabilir.
• En güvenli yol, hak sahibinden önceden yazılı izin almak ve alıntının kaynakça bilgilerini eksiksiz sunmaktır.

Kısa Özet

1. 3 saniye kuralı gibi katı bir yasal düzenleme yoktur.
2. Alıntı yaparken amacınıza ve bağlama dikkat edin.
3. Kaynak gösterme en temel şartlardan biridir.
4. Telif hakkı ihlali, hem hukuki hem de cezai sonuçlar doğurabilir.
5. Şüphe durumunda izin alınması veya hukuki danışmanlık alınması tavsiye edilir.

Bu çerçevede, kullanımınızın telif hakkı ihlali oluşturup oluşturmayacağına dair kesin karar, somut olayın tüm koşullarının hukuki olarak değerlendirilmesiyle mümkün olacaktır.

Eğer içerikte çok sevilen bir dizi karakterinin bazı sözlerini alıntı olarak kullanıyorsanız ve bu alıntılar eserin yalnızca küçük bir kısmını oluşturuyorsa, ayrıca yeni bir eserin ortaya çıkmasına katkı sağlıyorsa, bu durum “alıntı serbestisi” kapsamında değerlendirilebilir. Ancak, yalnızca ilgili diziye ait karakterlerin sözlerinden veya sahnelerinden oluşan bir içerik oluşturuyorsanız ve bu içerik sizin özgün bir sanat eseriniz olarak değerlendirilebilecek bir nitelik taşımıyorsa, bu durumda ortaya çıkan çalışma tamamen diziye ait materyallere dayandığı için, dizinin telif hakkı sahibinin yasal hak iddia etme durumu söz konusu olabilir.