Son zamanlarda gündemde olan ve ekonomiyi çıkmaza sokan Corona virüs COVID-19 nedeniyle işçilerin ücretsiz izne çıkarılması( iş sözleşmesinin askıya alınması) sıklıkla sorulmaktadır.
Herhangi bir virüs salgını olsun veya olmasın işçi ve işverenin karşılıklı anlaşarak iş sözleşmesini dondurup askıya almasında bir engel yoktur. İş akdinin tarafların karşılıklı rızalarıyla askıya alınması durumu işçinin aleyhine bir düzenlemedir. İşçi, işyerine bağlı olmakla birlikte işe gitmemekte bunun karşılığında ise ücret almamaktadır.
İş sözleşmesinin askıya alınması usulü nasıldır? Yazılı form doldurmak gerekli midir? Yazılı olmazsa geçerli olur mu?
İş Kanunu 22/1 gereği işveren tarafından ücretsiz izne çıkarma önerisi yazılı olarak yapılmalı, işçi ise bu öneri 6 işgünü içerisinde yazılı olarak kabul etmelidir. Bazı yazarlar bu düzenleme işçi aleyhine olduğundan yazılı yapılmayan kabulün geçerli olmadığını savunmakla birlikte bazı Yargıtay kararları ise yazılı olarak yapılmasa dahi, sözlü mutabakatın geçerli olduğunu kabul etmektedir.
Tarafların anlaşarak çalışma süresi ve ücreti yarıya indirmelerinde bir sakınca yoktur.
İş sözleşmesinin askıda kalma süresi ne kadar olmalı? İş sözleşmesi aylarca askıda kalır mı? İşçi tekrar ücret alarak işe dönmeyi talep edebilir mi? İşveren ne zaman tekrar işçiyi işe başlatmalıdır?
Yargıtay kararlarında belirtildiği üzere iş sözleşmesi makul bir süre için askıda tutulabilir. İş sözleşmesinin askıda tutulması ekonomik krize dayanıyorsa bu krizin hafiflediği an işçi işe başlatılmalıdır. İthalat nedeniyle hammadde kıtlığı yaşanıyor ise firma başka bir yerden hammaddeyi tedarik ettiği an iş sözleşmesi kaldığı yerden devam etmelidir.
İşçi makul süre dolmasına rağmen işe başlatılmazsa ne olur? İşverenin haksız yere bekletmesi. İşçinin virüs nedeniyle oyalanması. Corona virüs COVID-19 geçmesine rağmen işe başlatmama.
İş sözleşmesinin sonsuza kadar askıda kalması beklenemez. İşçinin, makul süre dolmasına, şartlar normale dönmesine rağmen halen işe başlatılmaması durumunda,
iş sözleşmesi işveren tarafından haksız feshedilmiş sayılır. Burada işveren işe başlatmama iradesini ortaya koymaktadır. Sorunun ana kaynağı corona virüs, kriz değil süreci uzatan işverendir. İşçi sözleşmeyi haklı nedenle feshedebilir.
İşçi Corona virüs COVID-19 salgını bitene kadar beklemeli midir? Askıda kalan iş sözleşmesi yıllarca virüsün geçmesini mi bekleyecektir? İşçi Corona virüs COVID-19 nöbeti mi tutmalıdır ? İşçi Corona virüs COVID-19 nedenyile bozulan ekonominin düzelmesini mi beklemelidir?
İşveren her ne kadar faaliyetine devam etmek istese de Corona virüs COVID-19 buna izin vermeyebilir. Tarafların üzerinde anlaştığı ücretsiz izin dönemi sonsuza kadar sürmez, makul bir süre ile sınırlıdır. Makul süre kavramı her olaya göre değişiklik gösterir. Corona virüs COVID-19 salgını aylarca ve yıllarca devam ederse, işçinin aylarca ve yıllarca işsiz kalması beklenemez. İşçi makul bir süre bekledikten sonra iş sözleşmesini haklı olarak feshedip işçilik alacaklarını talep edebilir.
Ücretsiz izin verilip evden çalışma yaptırılabilir mi? Covid-19 corona virüs nedeniyle evden çalışma mümkün müdür? Evden çalışana ücret ödenir mi?
İşçi sadakat borcu gereği, gerekiyorsa evden çalışarak işin devamlılığını sağlamalıdır. Ancak işveren, işçiyi evden çalıştırıyor buna rağmen ücret vermiyorsa işçi haklı nedenle sözleşmeyi feshedebilir.
Ücretsiz izin konusunda uzlaşılamazsa ne olacaktır? İşçi ücretsiz izni kabul etmezse ne olur? İşçi izin yerine çalışmak isterse ne olur ? Zorlayıcı sebep nedir? İşe konu zorlayıcı sebepler nelerdir?
Savaş, darbe girişimi, sıkıyönetim, sokağa çıkma yasağı, sel baskını, sınırların kapatılması, pandemi Covid-19 virüs salgını gibi işverenin kusuru olmaksızın gelişen felaket durumlarda yaptırım İş Kanunu 24/3 ve 25/3. maddelerinde düzenlenmiştir.
İşçinin haklı fesih sebebi; ‘İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.’
Bir haftadan fazla süre ile Covid-19 corona virüs salgını nedeniyle devlet tarafından kapatılan eğlence mekanlarında çalışan bir garson, kahvehanede çay ocağında servis yapan çalışan, Starbucks’da kahve hazırlayan barista bu maddeye dayanarak haklı sebeple iş sözleşmesini feshedebilir.
İşveren için haklı fesih sebebi; ‘İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması.’
İşyerinin açık ve çalışıyor olmasına rağmen, Covid-19 corona virüs salgını nedeniyle sokağa çıkma yasağı uygulanması, belli bir ilçenin karantinaya alınması nedeniyle işçinin bir haftadan fazla süre iş yerine gidememesi durumunda işveren haklı sebeple iş akdini feshedebilecektir.
Zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir.
Yıllık ücretli iznin Covid-19 corona virüs salgını esnasında kullandırılması mümkün müdür? Yıllık izinde çalışma yapılır mı? Yıllık izinde yapılan çalışmalarda işçi ücrete hak kazanır mı ?
Yıllık izin, iş yerinde 1 yılını doldurmuş işçilerin kıdemlerine göre 14 gün ile 26 gün arsında izin yapmalarıdır. Bu esnada ise ücretlerin tamamı sanki çalışıyorlarmış gibi yatar, işçinin yıllık izin kullandığına dair yazılı beyanı alınır.
Eğer Covid-19 corona virüs salgını nedeniyle işçi yıllık izne çıkarıldıysa bu süre işçinin hakkı olan tatilidir. Tatil süresinde çalışma yapılmaz. İşçi bu süreyi dinlenmek ve kendini sonraki çalışma dönemine hazırlamak için kullanmalıdır. Eğer yıllık izinde çalışma yapılıyorsa işçi yıllık izin yapmış sayılmaz ve ücrete hak kazanır. Ücretin verilmemesi haklı fesih sebebidir. İşçi sözleşmeyi haklı sebeple feshettikten sonra zorunlu arabuluculuk yoluna gitmeli, zamanaşımı sürelerini hesaba katmalıdır.
Covid-19 Kapsamında yapılan düzenlemeler nelerdir? Kısa çalışma ödeneği ve ücretsiz izin desteği nedir?
İş Kanunu’na eklenen geçici 10.madde ile covid-19 virüs nedeniyle işten çıkarmalar 3 ay süre ile yasaklanmıştır. İşçinin kavga çıkarması, suç işlemesi gibi ahlak ve iyi niyet kurallarından kaynaklı çıkarma yapılabilir. Covid-19 kapsamda işverenlere çeşitli destekler sağlanmaktadır. Kısa çalışma ödeneği ve ücretsiz izin desteği sıkça sorulmaktadır.
Haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması ya da işyerindeki faaliyetin tamamen veya kısmen en az dört hafta süreyle durması durumunda işçiye 3 ay boyunca gelir desteği sağlanmasıdır. Başvuru İşkur’a işveren tarafından yapılır. Detaylar İşkur internet sitesinde yayınlanmıştır.
Virüs nedeniyle ücretsiz izne çıkarılan veya işsizlik maaşı alamayan, 15 Mart’tan sonra işten çıkartılan işçilere işsizlik sigortası kolundan günlük 39,24 Türk lirası nakdi ücret desteği verilmektedir. Ücretsiz izin desteği 3 ay süre ile verilecek olup Cumhurbaşkanı tarafından 6 aya kadar uzatılabilir. Kural olarak ücretsiz izin konusunda işçi ve işverenin anlaşması gerekirken, Covid-19 kapsamında getirilen düzenleme gereği iş akdini feshetmek yasaklandığından ücretsiz izne çıkarmada işçinin rızasına gerek yoktur. İşçi sözleşmeyi feshederse haklı olmayacaktır.
Yukarıdaki başlıklarda yapılan açıklamalar geçerli olmakla birlikte, bu başlık altında Covid-19 süreci için yapılan özel düzenlemeye yer verilmiştir. Covid-19 geçtikten sonra uygulanmayacaktır.
Av.Mehmet Mert SEZGEN
