Mobbing Kelime Anlamı Nedir? Mobbing Ne Anlama Gelir?
Mobbing, Latince “mob” kelimesinden türetilmiş ve ‘dağınık bir kalabalık’ anlamına gelen bir kavramdır. İlk kez, Heinz Leymann isimli bir endüstri psikoloğu tarafından akademik literatüre dahil edilmiştir. Bu terim genellikle İngilizce’de, bireyleri psikolojik olarak rahatsız etme, baskı ve taciz etme davranışlarını ifade etmek için kullanılır. “Mob” kelimesinin kökeni, genellikle şiddet eğilimli bir topluluğu tanımlayan Latince “mobile vulgus” ifadesine dayanır. (Kaynak 1, T. İŞOĞLU, P., Ceza Hukuku ve Suç Perspektifi Bağlamında Mobbing, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15(1), 621-649 )
Mobbing Nasıl Yapılır? Mobbinge Uğrayan Ne Hisseder? Mobbinge Uğrayan Kişinin Duygu Durumu Nasıl Anlaşılır?
Çalışma hayatında sıklıkla rastlanan ve mobbing olarak adlandırılan olgu, çalışanlar üzerinde baskı yaratma ve iş kaybı endişesiyle tehdit oluşturma gibi ciddi bir tehlike arz etmektedir. Özellikle, bazı işverenlerin hedef aldıkları çalışanlara yönelik sistematik bir psikolojik baskı ve yıldırma politikası izleyerek, işten çıkarılmalarını sağlamak ve tazminat ödememek amacıyla bu yöntemi stratejik bir araç olarak kullanmaları yaygındır.
Akademik literatürde mobbing kavramını tanımlamak için çeşitli terimler önerilmekte ve kullanılmaktadır. Bunlara Türk doktrininde yer alan örnekler arasında ‘iş yerinde psikolojik taciz’, ‘iş yerinde yıldırma’, ‘iş yerinde psikolojik şiddet’, ‘iş yerinde duygusal saldırı’, ‘iş yerinde zorbalık’ ve ‘iş yerinde ruhsal taciz’ gibi ifadeler yer almaktadır. (Kaynak 1)
Kriterler | Açıklama | Örnek Davranışlar | Mobbingin Etkileri |
---|---|---|---|
Davranışın Niteliği | Bir kişiye düşmanca davranma, dışlama, taciz etme veya işini kötü yönde etkileme. | Düşmanca tutumlar, açık veya örtük tehditler, aşağılayıcı sözler. | Mağdurun çaresizlik, dışlanmışlık ve aşağılanmışlık hissetmesi. |
Eylemlerin Sürekliliği ve Sistematik Yapısı | Belirli bir sürekliliği olan ve sistematik bir şekilde yürütülen eylemler. | Mağdurun sürekli hedef alınması, iş yerinde sürekli aynı türden olumsuz davranışlarla karşılaşması. | Mağdurun iş hayatında günlük anlaşmazlıklardan farklı, sürekli bir amaçla karşılaşması. |
Zalimane ve Düşmanca Davranışlar | Üstün veya ayrıcalıklı bir konumda olunduğuna inanan kişilerin aşağılık duygusuyla hareket etmesi. | Çocuksu, bencilce tutumlar, kişiyi çalışma ortamından soğutmaya çalışma. | Mağdurun iş yerindeki performansının düşmesi, motivasyonunun azalması. |
Mobbingin Yapısı ve Süreci | Anlık ve sıradan olaylar olmaktan öte, mağdurun hedef alınma kararının başlangıcını oluşturan süreç. | Kişiyi bezdirme, yıldırma ve işten kalıcı olarak ayrılmasına yol açacak şekilde bunalım yaratma. | İşten ayrılma veya iş yerinde sürekli gerilim hissi. |
Mobbinge Uğradığımı Nasıl Anlarım?
Bana Mobbing Mi Yapıyorlar?
Mobbingin bazı kriterleri kabul görmüştür. Bunlar tüm dünyada insan psikolojisinin ve davranışlarının analizi sonucu ortak bulgular olarak kriter alınmıştır.
- İşveren, patron, amir tarafından veya başka bir çalışan tarafından düzenli baskı uygulanmaktadır. Bu baskı işyeri dışından bir kişi tarafından geliyorsa mobbing sayılmaz. Örneğin, işletmeye mal getiren kamyonun sürücüsü, mal teslim alan kişiye karşı ‘çok yavaşsın, bir işi beceremedin’ gibi ithamlarda bulunuyorsa
- Sistematik bir şekilde eleştiri, aşağılama, yetersizlik vurgusu yapılması gerekir. Bir kez yaşanmış bir aksaklıktan kaynaklı olarak haklı bir uyarı mobbing olarak değerlendirilemez. Ancak işçi haklı bir eylem yapsa dahi bunun olumsuz tarafından eleştirmek için yapılan eleştiriler rutin halini aldıysa mobbing uygulandığı anlamına gelir.
- Mobbing kural olarak kasıtlı yapılır. İşçiyi yıldırıp işi bırakmasını sağlamak için kasıtlı bir eylem olabileceği gibi özellikle yapılmayabilir. Mobbing yapan bunu farkında olmayabilir. Ancak kasıtlı ve isteyerek mobbing yapılmıyor olması haksız davranışları mobbing olmaktan çıkarmayacaktır.
- Mobbing zarar vericidir. Mobbinge maruz kalan kişini psikolojisi bozulur, sağlıklı düşünemez ve karar veremez. Zarar verilmemiş dahi olsa, zarar verme potansiyeli olan davranışlar da mobbing sayılır.
- Başka bir çalışanın terfi almak için projeleri çalması, dedikodu çıkarması, iftira atması, çalışmaları sabote etmesi de iş arkadaşının yaptığı mobbing olarak kabul edilir. İşveren, çalışma ortamındaki huzuru ve sürekliliği sağlamak zorunda olduğundan, işveren de bu haksız rekabeti önlemezse mobbing yapmış sayılır.
Mobbinge Uğrayan Çalışan Hangi Haklara Sahiptir?
- Mobbing ile İlgili Haklarınız ve İş Sözleşmesini Feshetmek: Eğer iş yerinde mobbing (yani kötü muamele veya zorbalık) yaşıyorsanız, İş Kanunu’na göre bu durum, iş sözleşmenizi haklı bir sebeple bitirmeniz için geçerli bir neden. Bu durumda işten ayrıldığınızda, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı (işten çıkarılma bildiriminde bulunulmadan işten çıkarıldığınız durumunda), yıllık izin ücreti ve fazla mesai ücreti gibi ödemeleri alma hakkınız var.
- Manevi Tazminat Talep Edebilirsiniz: Eğer mobbing sebebiyle kişilik haklarınız ihlal edildiğini düşünüyorsanız, işveren aleyhine manevi tazminat davası açabilirsiniz. Yani, yaşadığınız manevi zarar için tazminat isteyebilirsiniz. Bu tazminatın miktarı, yaşadığınız zararın derecesine göre belirlenecektir.
- Ayrımcılık Tazminatı İsteme Hakkınız: Mobbing, aynı zamanda işverenin size eşit davranma yükümlülüğünü ihlal eder. İş ilişkisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz. Bu durumda ayrımcılık tazminatı talep edebilirsiniz. Bu tazminat, genellikle dört aylık maaşınız kadar olabilir.
- Sağlığınızı Bozacak Durumlarda Çalışmama Hakkınız: İş Kanunu’na göre, eğer iş yerinde sağlığınızı bozacak bir durumla karşılaşırsanız, bu durum düzeltilene kadar çalışmamayı tercih edebilirsiniz.İşçinin işe ara verme hakkı doğrudan İş Kanunu’nda düzenlenmemiştir. Ancak, işçinin sağlık sebepleriyle ilgili olarak iş sözleşmesini feshetme hakkı bulunmaktadır. İş Kanunu’nun 24. maddesi, işçinin sağlık sebepleriyle ilgili olarak iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeden feshetme hakkını içermektedir
MOBBİNG GÖREN İŞÇİNİN MANEVİ TAZMİNAT HAKKI VARDIR
“Davacının duyduğu elem ve üzüntünün kısmen de olsa giderilmesi amacıyla, Mahkemece takdir edilecek manevi tazminatın, manevi tatmin aracı olmasından dolayı zenginleşmeye yol açmayacak miktarda, fakat aynı zamanda duyulan elem ve ızdırabı giderecek oranda saptanarak davalı idare tarafından davacıya ödenmesine hükmedilmesi gerektiği gerekçesiyle, temyiz isteminin kısmen kabul edilerek Mahkeme kararının manevi tazminat yönünden bozulması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.” T.C. Danıştay 2.DAİRE Esas:2015-6046 Karar:2017-6537 Karar Tarihi:25.10.2017
AYRIMCILIK YASAĞI TAZMİNAT SEBEBİDİR
“Dosyadaki mevcut delil durumuna göre davacının hamileliği nedeniyle ayrımcılık yapılarak iş sözleşmesinin feshedildiği anlaşılmakta olup, ayrımcılık tazminatının koşulları oluşmuştur. Davalı işveren ise .. sayılı Yasanın … maddesinin son fıkrasına göre bir ihlalin mevcut olmadığını kanıtlayamamıştır. Mahkemece davacının çalışma süresi de dikkate alınarak, anlan yasanın .. maddesi kapsamında ayrımcılık tazminatına hükmedilmesi gerekirken tazminat talebinin reddine karar verilmesi hatalıdır.” T.C. Yargıtay 9.HUKUK DAİRESİ Esas:2016-1423 Karar:2019-11167 Karar Tarihi:15.05.2019
Mobbing Gördüğümü Nasıl İspatlayabilirim?
Mobbing İspat Yükü Kimin Üzerindedir?
Mobbingi ispatlaması gereken işçidir. Ancak işçi elinde her tür kanıt bulunmayabilir ve çoğu kanıt ayrılırken işyerinde kalmış olabilir. İşyeri mail hesabını kapatmış olabilir ve yazışmalar tek taraflı silinmiş olabilir. Bu durumda yaklaşık ispat yeterli görülmüştür. Mobbing yaklaşık olarak ispat edilirse bu kez ispat yükü yer değiştirecektir. İspat yükü yer değiştirdiğinde, artık işveren, işçiye mobbing yapmadığını ispatlamak zorunda kalacaktır.
“Mobbingin varlığı için kişilik haklarının ağır şekilde ihlaline gerek olmadığı, kişilik haklarına yönelik
haksızlığın yeterli olduğu, ayrıca mobbing iddialarında şüpheden uzak kesin deliller aranmayacağı;
davacı işçinin, kendisine işyerinde mobbing uygulandığına dair kuşku uyandıracak olguları ileri
sürmesinin yeterli olduğu, işyerinde mobbingin varlığını gösteren olguların mahkemeye sunulması
halinde, işyerinde mobbingin gerçekleşmediğini ispat külfetinin davalıya düştüğü; tanık beyanları,
sağlık raporları, bilirkişi raporu, kamera kayıtları ve diğer tüm deliller değerlendirildiğinde mobbing
iddiasının yeterli delillerle ispat edildiği gözetilmeden yazılı şekilde karar verilmesi hatalı olup
bozmayı gerektirmiştir
……..
Dosyaya ibraz edilen yukarıda ayrıntısı verilen bilgi ve belgeler ile diğer tüm deliller birlikte
değerlendirildiğinde; davacı işçinin performans düşüklüğünün ispatlanamaması, elektronik posta
içerikleri, kamera kaydı içeriği, sağlık kurulu raporları, uyarı yazıları, şube müdürü ve diğer çalışma
arkadaşlarının müşteri memnuniyetinin sağlanması ve banka hedeflerine ulaşılabilmesi için şifre
paylaşımı, başkasına ait şifrelerin kullanımı ve müşteri talimatı olmaksızın işlem yapılmasına ilişkin
taleplerine davacının olumsuz cevap vermesi sebebiyle yaşanan sorunlar, görev yeri değişikliği sonrası
davacıya görevini ifa edebilmesi için gerekli olan anahtar ve şifrelerin verilmemesi, davacı tanıklarının
anlatımlarından davacı işçinin hedef alınarak uzun bir süreye yayılan ve sistematik hâl alan psikolojik
taciz niteliğindeki davranışlara maruz kaldığı sonucuna varılmıştır. Davacı işçiye yönelik bu baskıların
varlığına ilişkin güçlü olgular karşısında, davalı işveren davacıya psikolojik baskı uygulanmadığını
ispat edememiştir.” T.C. YARGITAY . Hukuk Genel Kurulu Esas No: 2015/2274 Karar No: 2018/1428
Karar Tarihi: 04.10.2018
Mobbing İspatı İçin Kullanılacak Delillerin Türleri
Mobbing Kanıtlarken İşyeri Kayıtları
İşyeri kayıtlarını kullanarak mobbing iddialarını ispatlamak, çalışanın performans değerlendirmeleri, izin kayıtları ve disiplin kayıtları gibi belgeler üzerinden yapılır.
Bu kayıtlar, mobbingin zamanlaması ve sıklığını ortaya koyarak, çalışanın performansındaki ani değişikliklerin veya sık izin kullanımının mobbing ile ilişkili olup olmadığını gösterebilir.
Özellikle performansın önceki dönemlerle karşılaştırıldığında önemli ölçüde farklılık göstermesi, objektif olmayan değerlendirmelerin yapıldığına işaret edebilir.
Mobbing İspatında Tanık İfadeleri
Olayların doğruluğu ispat konusunda tanık ifadeleri oldukça önemlidir.
- Olayların Doğrulaması: Tanıklar, mobbing iddiasına konu olan olayları doğrulayabilir. Örneğin, bir tanık, mağdura yönelik aşağılayıcı yorumlar veya tehditler gibi doğrudan gözlemlediği davranışları aktarabilir. Bu, olayların gerçekten yaşandığını ve mağdurun iddialarının temelsiz olmadığını gösterir.
- Davranış Kalıplarının Belirlenmesi: Tanıklar, mobbing davranışlarının tekrar eden bir kalıp içinde gerçekleştiğini belirtebilir. Örneğin, aynı kişinin veya grubun sürekli olarak belirli bir çalışana karşı olumsuz tutum ve davranışlar sergilediğini ifade edebilirler. Bu, mobbingin sistematik bir nitelik taşıdığını gösterir.
- Mağdurun Durumunun Anlaşılması: Tanıklar, mağdurun mobbing sonucunda maruz kaldığı stres veya kaygı gibi duygusal etkileri de gözlemleyebilir. Bu tür ifadeler, mobbingin mağdur üzerindeki zararlı etkilerini ortaya koyar ve durumun ciddiyetini vurgular.
Mobbingin Kanıtlanmasında Elektronik İletişim
Elektronik iletişim kayıtları, mobbingi ispatlama sürecinde, tacizin doğrudan kanıtlarını sağlayarak, olayların zamanını ve sıklığını belgeleyip, tacizin dilini ve yoğunluğunu açıkça ortaya koyarak işlev görür. Bu iletişimler, mobbingin ne zaman başladığını, ne kadar sürdüğünü ve nasıl bir evrim geçirdiğini gösterir, böylece tacizin sistematik doğası ve mağdur üzerindeki etkisini net bir şekilde kanıtlar.
Mobbingin Ses Kaydına Alınması
Ses kayıtları, özellikle tacizin sözlü olarak gerçekleştiği durumlarda, mobbing iddialarını desteklemek için kullanılabilir. Bu kayıtlar, tacizci kişinin tonu, kullandığı dil ve söyledikleri açısından değerli kanıtlar sunabilir. Bu kayıtlar sadece mahkemeye sunulmak üzere gerektiğinde kullanılmalıdır. Diğer işçilere dinletilmesi durumunda suç oluşabilir.
Mobbinge Uğrayanlara En Çok Söylenen Cümleler Mobbing Cümleleri
- “Bu projede senin katkın gereksiz.”
- “Seninle ilgili şikayetler almaya devam ediyoruz.”
- “Seni kimse dinlemiyor, boşuna konuşma.”
- “Senin yüzünden işler aksıyor.”
- “Bu hata için mutlaka seni sorumlu tutacağız.”
- “Bu işi yapabilecek birini arıyoruz, açıkçası sen değilsin.”
- “Senin fikirlerin zaman kaybı.”
- “Bu kadar yavaş çalışan birini daha önce görmedim.”
- “Burada senin gibi insanlar uzun süre kalamaz.”
- “Herkes senin yetersiz olduğunu konuşuyor.”
- “Bu kadar basit bir işi bile yapamıyorsun.”
- “Burada herkes senin arkandan konuşuyor.”
- “Seninle ilgili ciddi şüphelerimiz var.”
- “Bu hatayı yapan kişinin sen olduğunu herkes biliyor.”
- “Böyle devam edersen, burada geleceğin yok.”
- “Kimse seninle çalışmak istemiyor, anlamıyor musun?”
- “Bu iş yerinde senin gibi birine yer yok.”
- “Seni burada istemeyen çok kişi var.”
- “Hep aynı hataları yapıyorsun, öğrenmiyor musun?”
- “Bu işe uygun değilsin, başka bir şey bulmalısın.”
- “Senin yüzünden tüm takım kötü görünüyor.”
- “Hiçbir şeyi doğru yapamıyorsun.”
- “Herkes senin ne kadar yeteneksiz olduğunu biliyor.”
- “Seninle ilgili ciddi endişelerimiz var.”
- “Bu hataların hiçbir mazereti olamaz.”
- “Bu işi yapacak başka birini aramalıyız.”
- “Burada senin söylediklerin önemli değil.”
- “Kimse seni ciddiye almıyor, farkında değil misin?”
- “Bu projeyi mahvettin.”
- “Seninle çalışmak herkes için zor.”
- “Bu hataların bedelini ödemek zorundasın.”
- “Bu işte başarılı olman imkansız.”
- “Hiç kimse senin fikirlerini dinlemek istemiyor.”
- “Seninle ilgilenecek zamanımız yok.”
- “Bu işi yapacak daha yetenekli birini bulmalıyız.”
- “Senin yüzünden her şey aksıyor.”
- “Hiç kimse senin bu kadar yetersiz olacağını düşünmemişti.”
- “Senin gibi biriyle çalışmak imkansız.”
- “Bu işi yapacak doğru kişi sen değilsin.”
- “Bu kadar yeteneksiz birini daha önce hiç görmedim.”
- Bu işi yapamazsın, beceriksizsin.”
- “Senin fikirlerin burada önemli değil.”
- “Eğer bu şekilde devam edersen, işini kaybedersin.”
- “Hiç kimse seninle çalışmak istemiyor.”
- “Bu konuda yorum yapma hakkın yok.”
- “Her zaman hata yapıyorsun, bir işi doğru düzgün yapamıyorsun.”
- “Burada senin gibi insanlara ihtiyacımız yok.”
- “Seni burada kimse ciddiye almıyor.”
- “Sana verilen talimatları anlayacak kadar bile yetenekli değilsin.”
- “Herkes senin ne kadar yetersiz olduğunu biliyor.”
- “Hep aynı şeyi söylüyorum eşşek olsa anlar.”
- “Alık mısın nesin?”
- “Aklın karında mı kaldı?”
- “Bidon kafalı”
Kaynakça
- T. İŞOĞLU, P., Ceza Hukuku ve Suç Perspektifi Bağlamında Mobbing, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15(1), 621-649
- T.C. Danıştay 2.DAİRE Esas:2015-6046 Karar:2017-6537 Karar Tarihi:25.10.2017
- T.C. Yargıtay 9.HUKUK DAİRESİ Esas:2016-1423 Karar:2019-11167 Karar Tarihi:15.05.2019
- ARAZ, G., Türk İş Hukukunda İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing), İstanbul Barosu Dergisi, 94(1), 257-259