Fazla Çalışma Süreleri ve İşçinin Hakları
Fazla Çalışma Koşullarının Yönetmelikle Belirlenmesi
İş Kanunu’nun 41. maddesi ve ilgili yönetmelikler, fazla çalışma saatlerinin nasıl uygulanacağını ve işçinin onayının alınmasının gerekliliğini açıkça belirtmektedir. İşveren, fazla çalışma için öncelikle işçinin onayını almak zorundadır ve bu onay, işçinin fazla çalışmaya başlamadan önce ayrıca alınabilir. Yargıtay’ın kararlarına göre, işçinin bu onayı vermesi, fazla mesaiye katılmayı kabul ettiği anlamına gelir.
Fazla Mesai Süresi ve İşçinin Yükümlülükleri
İşçi, verdiği onayla fazla mesai yükümlülüğünü kabul etmiş sayılır. Ancak işçinin, fazla mesaiyi gerçekleştirmeme durumunda İş Kanunu’nun 25. maddesi uyarınca, iş sözleşmesinin tazminatsız feshedilmesi mümkün olabilir.
“Akdin işverence haklı nedenle feshedilip edilmediğinin tespiti bakımından tutulan tutanaklarda mesai müsaadesi alındığı halde mesaiye katılmamaktan bahsedilmiş olup işçi fazla çalışmaya zorlanamayacağından ne şekilde fazla çalışmaya davacının rıza gösterdiği hususu ve fazla mesai yapılacak gün ve saatlerin nasıl ilan edildiğinin araştırılması gerekir.” T.C. Yargıtay 9.HUKUK DAİRESİ Esas:2008-24871 Karar:2010-12063 Karar Tarihi:03.05.2010
Zorla Fazla Çalışma ve Onay Alma Süreci
Zorla Fazla Çalışmanın Yasal Dayanağı ve Sınırları
Türkiye İş Kanunu, işçilere fazla çalışma yaptırılmasında kesin kurallar koymaktadır. Zorla veya işçinin rızası olmaksızın fazla çalışma yaptırmak yasal değildir. İş Kanunu’nun 41. maddesi uyarınca, işverenin, fazla çalışma için işçinin yazılı onayını alması zorunludur.
İşçiden Onay Alınması
İşçinin onayı, fazla çalışmanın başlamasından önce alınmalıdır. Bu onay, şu şekillerde sağlanabilir:
- Yazılı Onay: İşçiden yazılı olarak alınan bir onay, en geçerli yöntemdir. İşveren, bu onayı her yıl bazında işçilerden yazılı olarak almalı ve işçinin özlük dosyasında saklamalıdır.
- Toplu İş Sözleşmesi veya İş Sözleşmesi ile Onay: İşçi, toplu iş sözleşmesi veya bireysel iş sözleşmesi aracılığıyla fazla çalışmayı kabul edebilir. Bu durumda, onay genel ve süregelen bir kabul olarak değerlendirilir.
Onayın Ölçütleri ve İşçinin Hakları
İşçinin onay vermesi, işçinin fazla çalışmayı kabul ettiği ve bu yükümlülüğün altına girdiği anlamına gelir. Ancak işçi her zaman için sağlık durumunu gerekçe göstererek fazla çalışmadan muaf olabilir. İşçinin sağlığına zarar verecek şekilde çalıştırılması söz konusu olamaz ve işçi, sağlık durumunun uygun olmadığını doktor raporu ile belgelediği takdirde, fazla çalışma yapmaktan kaçınabilir.
Fazla Çalışmanın Sınırları ve İşçinin Korunması
Fazla çalışmanın ölçüsü, yasal sınırlarla belirlenmiştir:
- Günlük Maksimum Çalışma Süresi: İşçinin günlük çalışma süresi, hiçbir koşulda 11 saati aşamaz.
- Yıllık Fazla Mesai Sınırı: Fazla çalışma saatleri toplamı, yılda 270 saatten fazla olamaz.
- Hesaplama Yöntemi: Fazla çalışma süreleri hesaplanırken, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakika serbest zaman verilmesi gerekir.
Fazla Mesai Ücreti Hesaplama ve Ödeme Esasları
Fazla Mesai Ücretinin Hesaplanması
İş Kanunu, fazla mesai ücretinin hesaplanmasında işçinin normal saat ücretinin yüzde 50 fazlası alınarak yapılmasını öngörür. Bu hesaplama, şu formülle yapılır:
Fazla Mesai Ücreti = Normal Saat Ücreti x 1,5
Bu formül uygulandığında, eğer bir işçinin normal saatlik ücreti 100 TL ise, fazla mesai için saatlik ücreti şöyle hesaplanır:
150 TL = 100 TL x 1,5
Fazla Mesai Ücreti Ödenmeyen İşçinin Hakları
Fazla mesai ücreti ödenmeyen işçinin işten ayrılma hakkı, İş Kanunu’nda “haklı fesih” olarak tanımlanmaktadır. İşçi, işverenin yasal olarak ödemekle yükümlü olduğu fazla mesai ücretini ödemediği durumlarda, iş sözleşmesini haklı sebeplerle feshedebilir.
Haklı Fesih Hakkının Kullanılması
Fazla mesai ücreti ödenmediğinde işçi, aşağıdaki adımları takip ederek doğrudan işten ayrılma hakkını kullanabilir:
Ücretin Ödenmemesi: İşçinin fazla mesai ücreti yasal süresi içinde ödenmediğinde, işçi, ücretin ödenmemesini gerekçe göstererek iş sözleşmesini derhal ve haklı bir sebeple feshedebilir. Tüm işçilik haklarını açacağı bir dava ile talep edebilir.
Fazla Mesai Ücretinin Ödenme Şartları
İşçiye ödenecek fazla mesai ücretinin belirlenmesinde ve ödenmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:
- 45 Saatlik Haftalık Çalışma Süresi: Fazla mesai, işçinin haftalık normale bağlı çalışma süresinin 45 saati aşması durumunda yapılır.
- Ücret Artış Oranı: Fazla mesai ücreti, işçinin normal saat ücretinin yüzde 50 fazlası olarak hesaplanır.
- Yazılı Onay Zorunluluğu: İşçinin fazla mesai yapmayı yazılı olarak onaylaması ve bu onay sonrasında fazla mesai ücretinin ödenmesi esastır.
- Mahsup Edilemezlik: Fazla mesai ücreti, işçinin diğer alacaklarından mahsup edilemez.
- Aylık Ücrete Ek Ödeme: Fazla mesai ücreti, işçiye aylık ücretine ek olarak ödenmelidir. İşçi, aylık ücretine ek olarak fazla mesai ücreti almadığı takdirde, alacağı için işverene karşı hukuki yollara başvurabilir.