ALENEN ALKOL TÜKETİMİ YASAĞI KARARININ İPTAL SEBEBİ NEDİR?
(İstanbul 8. İdare Mahkemesi Kararı Üzerinden Açıklama)
Bazı yasaklar, toplumun güvenliği ve huzuru için getirilir; ancak her yasak gerçekten gerekli midir? Peki ya bir düzenleme, bireysel özgürlüklerle çelişiyorsa ne olur? İstanbul’da, kamuya açık alanlarda alkol tüketimini tamamen yasaklayan bir düzenleme mahkemeye taşındı ve iptal edildi. Peki, bu kararın arkasında ne yatıyor? Hukukun, birey hakları ile kamu düzeni arasındaki hassas dengesini inceleyerek kararın gerekçelerini açıklıyoruz.
1. Olayın Arka Planı
Neden böyle bir yasak konuldu?
- İstanbul Valiliği, gelen şikayetler üzerine park, sahil, piknik alanı gibi kamusal yerlerde alkol satışının ve tüketilmesinin kamu düzenini bozduğu gerekçesiyle bir genel emir yayımladı.
- Bu emir, alkol ruhsatı olan işletmeler dışında açıkta alkol tüketimini tamamen yasaklamayı hedefliyordu.
Dava nasıl açıldı?
- Davacı, bu genel emrin “alkol tüketiminin önlenmesine” dair kısmının iptali için idare mahkemesine başvurdu. Gerekçe olarak da yasağın yaşam tarzına müdahale, ölçüsüzlük ve üst normlara (Anayasa, kanunlar) aykırılık teşkil ettiği öne sürüldü.
2. Hukuki Dayanaklar
Kararın mantığını anlamak için hangi yasal düzenlemelerin incelendiğini bilmek önemli:
2.1. Anayasa’nın 13. Maddesi
- Temel hak ve hürriyetlerin yalnızca kanunla ve ölçülülük ilkesine uygun olarak sınırlandırılabileceğini belirtir.
- Ölçülülük; elverişlilik, gereklilik ve orantılılık alt ilkelerini kapsar.
2.2. 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu
- Valiye, kamu düzenini sağlamak amacıyla kararlar alabilme, genel emir çıkarabilme yetkisi tanır (m. 9 ve 11).
- Ancak valinin alacağı tedbirlerin de üst normlara uygun ve ölçülü olması gerekir.
2.3. 5326 sayılı Kabahatler Kanunu (m. 32)
- Yetkili makamlardan gelen hukuka uygun emirlere aykırı davrananlara idari para cezası verilebileceğini düzenler.
- Yine burada da temel dayanak kanundan gelen açık bir yetki ve ölçülülük unsurudur.
3. Mahkemenin Değerlendirmesi
Mahkeme, yasağın geniş kapsamlı olması nedeniyle ölçülülük ilkesine aykırı olduğunu belirtti. İstanbul’un tamamında geçerli olan bu yasak, kamu düzenini sağlama amacını taşısa da, çok genel ve katı bir önlem olarak değerlendirildi.
Ölçülülük ilkesi gereği, bir yasaklama kararı alınırken şu üç kritere dikkat edilmelidir:
- Elverişlilik: Yasak, kamu düzenini sağlamaya gerçekten katkı sağlıyor mu? Daha hafif önlemlerle de aynı amaç gerçekleştirilebilir mi?
- Gereklilik: Kamu düzenini sağlamak için böyle geniş çaplı bir yasağa gerçekten ihtiyaç var mı?
- Orantılılık: Yasağın kapsamı, sağlanmak istenen kamu yararıyla dengeli mi?
Mahkeme, alkol tüketiminin tamamen yasaklanmasının, kamu düzeni sağlama amacına ulaşmak için aşırı bir önlem olduğuna karar verdi. Eğer gerçekten kamu düzenini bozan olaylar yaşanıyorsa, daha dar kapsamlı düzenlemelerle bu sorun çözülebilir. Örneğin, sadece belirli saatlerde veya belirli bölgelerde yasak getirilmesi daha uygun bir çözüm olabilirdi.
Ayrıca, mahkeme bu yasağın insanların yaşam tarzına gereksiz bir müdahale olduğu sonucuna vardı. Kamu düzenini bozmayan, çevresine rahatsızlık vermeyen kişilerin de yasağa tabi tutulması, bireysel özgürlüklere fazla bir müdahale anlamına geliyor.
Sonuç olarak, mahkeme İstanbul’un tamamını kapsayan bu genel yasağın hukuka aykırı olduğuna ve iptal edilmesi gerektiğine hükmetti.
4. Soru-Cevap Şeklinde Ek Açıklamalar
Soru 1: Valilik hiçbir şekilde yasaklama getiremez mi?
- Getirebilir. 5442 sayılı Kanun valiye bu yetkiyi tanır. Ancak kullanılacak yetki, ölçülü olmalı ve toplumsal düzeni sağlama amacını gerçekten karşılamalı. Yani somut gerekçeler, olaylar ve kanıtlarla sınırlı olmalı.
Soru 2: Mahkeme kararı yalnızca tüketim yasağını mı iptal etti?
- Evet. Mahkeme “satış yasağını” değil, “tüketimin önlenmesine” ilişkin genel yasağı ölçüsüz bularak o kısmını iptal etti. Ruhsatlı mekanlarda satışın devam ettiğini belirtmekte yarar var.
Soru 3: Bu karar herkese serbestçe kamusal alanda alkol tüketme hakkı mı veriyor?
- Karar, “her yerde içki içebilirsiniz” demiyor. Yasal düzenlemelerle belirlenen diğer sınırlamalar (örneğin gece alkol satışı sınırlaması, gürültü kirliliğine ilişkin kurallar vb.) hâlâ geçerli. Fakat valiliğin ilan ettiği “topyekûn yasak” ölçülü bulunmadığı için iptal edildi.
5. Sonuç
Bu kararın özünde, temel hak ve özgürlüklerin sadece kanunla ve ölçülülük ilkesine uygun şekilde sınırlandırılabileceğine dair Anayasal vurgu yatıyor. Valilik, kamu düzenini sağlamaya yönelik tedbirler alabilir; ancak bu tedbirlerin uygun, gerekli ve orantılı olması şarttır. İstanbul 8. İdare Mahkemesi de, somut gerekçeler gösterilmeksizin tüm kamusal alanları içeren bir alkol tüketimi yasağının ölçüsüz bir uygulama olduğuna hükmetmiştir.
Bu nedenle alkol tüketiminin tamamıyla engellenmesi yönündeki düzenleme iptal edilmiştir. Karar, kamu düzeni ve birey hakları arasındaki dengeyi koruyacak şekilde hareket edilmesi gerektiğine dikkat çekmektedi
