Anayasa Mahkemesi’nin HAGB İptal Kararı ve 8. Yargı Paketi ile Getirilen Yeni Düzenlemeler
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB), uzun yıllardır ceza muhakemesi sistemimizde önemli bir kurum olarak yer alıyordu. Ancak, Anayasa Mahkemesi (AYM), 1 Haziran 2023 tarihli ve 2022/120 Esas, 2023/107 Karar sayılı kararıyla, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 231. maddesinin 5. ve devamındaki fıkralarında düzenlenen HAGB’yi Anayasa’ya aykırı bularak iptal etti. Bu karar, 1 Ağustos 2023 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlandı ve iptal hükmünün 1 Ağustos 2024 tarihinde yürürlüğe gireceği belirtildi.
Ancak, HAGB’nin tamamen kaldırılmasını beklemeden, yasa koyucu yeni bir düzenleme yaptı. 12 Mart 2024 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 7499 sayılı “Ceza Muhakemesi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” (8. Yargı Paketi) ile CMK’nın 231. maddesi yeniden düzenlendi. Bu değişiklikler, 1 Haziran 2024 tarihinde yürürlüğe girdi ve HAGB sistemine çeşitli yenilikler getirildi.
Anayasa Mahkemesi Neden HAGB’yi İptal Etti?
AYM’nin iptal kararının arkasında çeşitli anayasal gerekçeler bulunuyordu:
- Adil Yargılanma Hakkının İhlali: Sanığın HAGB kararına itiraz etme hakkı sınırlıydı ve yargılamanın hakkaniyete uygun olmadığı eleştirisi vardı.
- Cezasızlık Algısı: Suç işleyen kişinin, belirli bir süre içinde yeni bir suç işlememesi hâlinde cezasının hiç uygulanmaması, kamuoyunda cezasızlık algısı yaratıyordu.
- Mağdurların Hak Kayıpları: Mağdurlar, sanığın mahkûmiyet hükmü almadığı durumlarda hukuki yollarını tam anlamıyla kullanamıyordu.
- Kamu Görevlilerinin Sorumluluktan Kaçması: Özellikle işkence ve kötü muamele suçlarında, kamu görevlilerinin HAGB’den faydalanarak ceza almaması, hukukun üstünlüğü açısından ciddi bir problem olarak görüldü.
8. Yargı Paketi ile HAGB’ye Getirilen Yeni Düzenlemeler
HAGB tamamen kaldırılmadı, ancak yeni düzenlemelerle şekillendirildi. 1 Haziran 2024 itibarıyla yürürlüğe giren değişikliklerin başlıcaları şunlardır:
1. Sanığın Rızası Artık Aranmıyor
Önceki düzenlemede HAGB kararının verilebilmesi için sanığın rızası gerekiyordu. Ancak yeni düzenlemeyle, mahkeme, sanığın kabulüne bakmaksızın HAGB kararı verebilir hale geldi. Yani, şartlar oluştuğunda sanığın itiraz hakkı olmaksızın HAGB uygulanabilir.
💡 Önemli Not: Bu değişiklik 1 Haziran 2024 sonrası verilen kararlar için geçerlidir. Öncesinde verilen kararlarda hâlâ sanığın kabul şartı aranacaktır.
2. Müsadere Kararları Ayrıldı
Önceki sistemde, HAGB kararı verilen dosyalarda müsadere (eşya veya paraya el koyma) işlemlerinin uygulanıp uygulanamayacağı belirsizdi. Yeni düzenlemede “müsadereye ilişkin hükümler hariç” ifadesi eklenerek, HAGB kararı verilse bile müsadere kararlarının infaz edilebileceği açıkça belirtildi.
Bu sayede, suçtan elde edilen gelir veya suçta kullanılan araçlar üzerindeki müsadere kararlarının HAGB’den etkilenmeden uygulanması sağlandı.
3. Kanun Yolları Açıldı
Önceki düzenlemede HAGB kararlarına karşı yalnızca itiraz yolu açıktı, bu da sanığın hak arama özgürlüğünü kısıtlayan bir durumdu. Yeni düzenleme ile 1 Haziran 2024 sonrası verilen HAGB kararları için istinaf ve temyiz yolları açıldı.
🔹 İstinaf ve temyiz süreci: HAGB kararları artık bölge adliye mahkemelerine (istinaf) ve Yargıtay’a (temyiz) götürülebilecek.
🔹 Denetim süresi içindeki ihlallere karşı itiraz hakkı: Eğer sanık denetim süresi içinde yükümlülükleri ihlal ederse ve hükmü açıklama kararı verilirse, bu karara karşı da itiraz edilebilecek.
💡 Önemli Not: 1 Haziran 2024 öncesi verilen HAGB kararları için eski sistemdeki itiraz mekanizması geçerli olmaya devam edecek, yani bu tarihten önce verilen HAGB kararları doğrudan istinaf veya temyize götürülemeyecek.
Sonuç: HAGB Kaldırılmadı, Yeniden Şekillendirildi
Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararı ile tamamen kaldırılması beklenen HAGB, 8. Yargı Paketi ile revize edilerek hukuk sisteminde kalmaya devam etti. Yeni düzenlemeler, kanun yolu güvencelerini artırarak ve müsadere konusundaki belirsizlikleri gidererek AYM’nin iptal gerekçelerinden bazılarını ortadan kaldırmayı amaçladı.
Ancak, HAGB’nin tamamen kaldırılması gerektiğini savunanlar, cezasızlık algısının ve özellikle kamu görevlileri açısından adaletin tam olarak sağlanmadığını dile getirmeye devam ediyor. Yeni düzenlemenin pratikte nasıl bir sonuç vereceği, ilerleyen dönemde yargı uygulamalarıyla netleşecek.
🔎 Son Durum (Mart 2025): Bugün itibarıyla, mahkemeler 1 Haziran 2024’te yürürlüğe giren yeni HAGB düzenlemelerini uygulamaktadır.
Hükmün açıklanması ve hükmün açıklanmasının geri bırakılması73
Madde 231 – (1) Duruşma sonunda, 232 nci maddede belirtilen esaslara göre duruşma
tutanağına geçirilen hüküm fıkrası okunarak gerekçesi ana çizgileriyle anlatılır.
(2) Hazır bulunan sanığa ayrıca başvurabileceği kanun yolları, mercii ve süresi
bildirilir.
(3) Beraat eden sanığa, tazminat isteyebileceği bir hâl varsa bu da bildirilir.
(4) Hüküm fıkrası herkes tarafından ayakta dinlenir.
(5) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Sanığa yüklenen
suçtan dolayı yapılan yargılama sonunda hükmolunan ceza, iki yıl veya daha az süreli hapis
veya adlî para cezası ise; mahkemece, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar
verilebilir. Uzlaşmaya ilişkin hükümler saklıdır. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması,
müsadereye ilişkin hükümler hariç, kurulan hükmün sanık hakkında bir hukukî sonuç
doğurmamasını ifade eder.
(6) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Hükmün
açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilmesi için;
a) Sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkûm olmamış bulunması,
b) Mahkemece, sanığın kişilik özellikleri ile duruşmadaki tutum ve davranışları göz
önünde bulundurularak yeniden suç işlemeyeceği hususunda kanaate varılması,
c) Suçun işlenmesiyle mağdurun veya kamunun uğradığı zararın; aynen iade, suçtan
73 Bu madde başlığı “Hükmün açıklanması” iken, 6/12/2006 tarihli ve 5560 sayılı Kanunun 23 üncü
maddesiyle metne işlendiği şekilde değiştirilmiştir
önceki hâle getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi,
gerekir.
(7) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Açıklanmasının
geri bırakılmasına karar verilen hükümde, mahkûm olunan hapis cezası ertelenemez ve kısa
süreli olması hâlinde seçenek yaptırımlara çevrilemez.
(8) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Hükmün
açıklanmasının geri bırakılması kararının verilmesi hâlinde sanık, beş yıl süreyle denetim
süresine tâbi tutulur. Denetim süresi içinde, kişi hakkında kasıtlı bir suç nedeniyle bir daha
hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilemez. Bu süre içinde bir yıldan fazla
olmamak üzere mahkemenin belirleyeceği süreyle, sanığın denetimli serbestlik tedbiri olarak;
a) Bir meslek veya sanat sahibi olmaması hâlinde, meslek veya sanat sahibi olmasını
sağlamak amacıyla bir eğitim programına devam etmesine,
b) Bir meslek veya sanat sahibi olması hâlinde, bir kamu kurumunda veya özel olarak
aynı meslek veya sanatı icra eden bir başkasının gözetimi altında ücret karşılığında
çalıştırılmasına,
c) Belli yerlere gitmekten yasaklanmasına, belli yerlere devam etmek hususunda
yükümlü kılınmasına ya da takdir edilecek başka yükümlülüğü yerine getirmesine,
karar verilebilir. Denetim süresi içinde dava zamanaşımı durur.
(9) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Altıncı fıkranın (c)
bendinde belirtilen koşulu derhal yerine getiremediği takdirde; sanık hakkında mağdura veya
kamuya verdiği zararı denetim süresince aylık taksitler hâlinde ödemek suretiyle tamamen
gidermesi koşuluyla da hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilir.
(10) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Denetim süresi
içinde kasten yeni bir suç işlenmediği ve denetimli serbestlik tedbirine ilişkin yükümlülüklere
uygun davranıldığı takdirde, açıklanması geri bırakılan hüküm ortadan kaldırılarak, davanın
düşmesi kararı verilir.
(11) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Denetim süresi
içinde kasten yeni bir suç işlemesi veya denetimli serbestlik tedbirine ilişkin yükümlülüklere
aykırı davranması hâlinde, mahkeme hükmü açıklar. Ancak mahkeme, kendisine yüklenen
yükümlülükleri yerine getiremeyen sanığın durumunu değerlendirerek; cezanın yarısına kadar
belirleyeceği bir kısmının infaz edilmemesine ya da koşullarının varlığı hâlinde hükümdeki
hapis cezasının ertelenmesine veya seçenek yaptırımlara çevrilmesine karar vererek yeni bir
mahkûmiyet hükmü kurabilir. Açıklanan veya yeni kurulan hükme itiraz edilebilir. İtiraz
mercii ancak bu fıkradaki koşullarla sınırlı olarak bir değerlendirme yapabilir.
(12) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) 272 nci maddenin üçüncü fıkrası hükümleri
saklı kalmak üzere, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararına karşı istinaf yoluna
başvurulabilir. Bölge adliye mahkemesi tarafından verilen kararlar hakkında 286 ncı madde
hükümleri uygulanır. 272 nci maddenin üçüncü fıkrası hükümleri saklı kalmak üzere, hükmün
açıklanmasının geri bırakılması kararının ilk derece mahkemesi sıfatıyla bölge adliye
mahkemesi veya Yargıtay tarafından verilmesi hâlinde temyiz yoluna gidilebilir. İstinaf ve
temyiz yolunda karar ve hüküm, usul ve esasa ilişkin hukuka aykırılıklar yönünden incelenir.
(13) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Hükmün
açıklanmasının geri bırakılması kararı, bunlara mahsus bir sisteme kaydedilir. Bu kayıtlar,
ancak bir soruşturma veya kovuşturmayla bağlantılı olarak Cumhuriyet savcısı, hâkim veya
mahkeme tarafından istenmesi hâlinde, bu maddede belirtilen amaç için kullanılabilir.
(14) (Değişik:2/3/2024-7499/15 md.) Bu maddenin hükmün açıklanmasının geri
bırakılmasına ilişkin hükümleri, Anayasanın 174 üncü maddesinde koruma altına alınan
inkılâp kanunlarında yer alan suçlarla ilgili olarak uygulanmaz.
