İdarenin Düzenleyici İşlemleri ve İptal Davaları
İdarenin düzenleyici işlemleri, kamu yönetiminin tek taraflı olarak gerçekleştirdiği eylemler arasında yer almakta ve Anayasa’nın 125. maddesi gereğince yargısal denetime tabi tutulmaktadır.
İdarenin düzenleyici işlemi, devletin çeşitli kamu kurumları tarafından belirli bir konuyu düzenlemek amacıyla çıkarılan kurallardır. Bu tür işlemler, bireylerin ve kuruluşların uyması gereken genel hükümleri içerir. Düzenleyici işlemler genellikle şu şekillerde ortaya çıkar:
Tebliğ: İdarenin, belirli bir durumu veya kararı ilgililere bildirmek için kullandığı resmi yazılardır. Örneğin, bir vergi dairesinin, vergi mükelleflerine yeni bir düzenlemenin nasıl uygulanacağına dair bilgi verdiği bir tebliğ.
Yönetmelik: Belirli bir yasa veya kanunun uygulanmasını detaylandıran ve pratikte nasıl yürütüleceğini belirten kurallardır. Örneğin, bir bakanlık tarafından hazırlanan bir yönetmelik, çevre koruma ile ilgili detayları açıklayabilir.
Genelge: İdare tarafından, belirli bir konuda kamu kurumlarına veya kamu görevlilerine yönlendirme yapmak amacıyla yayımlanan duyurulardır. Örneğin, bir genelge, devlet dairelerinin belirli bir süreçte nasıl hareket edeceğini açıklayabilir.
Bu bağlamda, düzenleyici işlemler, kamu yararını gözetmek amacıyla belirli kurallar ve normlar oluştururken, bireylerin hak ve menfaatlerini de etkileyebilmektedir. İşte bu noktada, düzenleyici işlemlerin hukuka aykırı olduğu düşünen menfaat sahipleri, idari yargı yerinde iptal davası açma hakkına sahiptir.
Dava Açma Süresi
İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK) 7. maddesi, düzenleyici işlemlere karşı dava açma süresinin nasıl belirleneceğini düzenlemektedir. Bu maddeye göre, bir düzenleyici işlemin ilan tarihini takip eden günden itibaren 60 günlük bir süre tanınmıştır. Bu sürenin belirlenmesi, idari yargının etkinliği ve bireylerin hak arama özgürlüğü açısından kritik bir öneme sahiptir. Zira, dava açma süresinin geçmesi, bireylerin haklarını savunma imkânını kısıtlayabilir ve bu da adaletin tecellisini engelleyebilir.
İYUK’un 8. maddesi ise, bu sürelerin tebliğ, yayın veya ilan tarihini izleyen günden itibaren işlemeye başladığını vurgular. Bu durum, ilgililerin hangi tarihten itibaren dava açma hakkının başladığını net bir şekilde anlamalarını sağlar. Dolayısıyla, idarenin düzenleyici işlemlerine karşı yapılacak itirazların zamanında yapılabilmesi için, bu sürelerin doğru bir şekilde takip edilmesi hayati önem taşı
Süresinde Dava Açmazsak Ne Olur?
Eğer idari yargı, dava açma süresinin geçtiğini tespit ederse, İYUK’un 15/1-b hükmü gereğince davayı reddeder. Bu durum, süre açısından reddedilen davaların tekrar açılmasının mümkün olmaması anlamına gelmektedir. Başka bir deyişle, düzenleyici işlem yayınlandıktan sonra 60 günlük sürenin dolması halinde, düzenleyici işlemin tamamı veya bazı hükümleri aleyhine iptal davası açmak artık mümkün değildir.
Uygulama İşlemleri ve Dava Açma Süresi
İYUK’un 7. maddesi, düzenleyici işlemlerin uygulanmasına dair özel bir süre hesabı sunmaktadır. Bu maddeye göre, bir düzenleyici işlem yürürlüğe girdiğinde, bu işlemden etkilenen kişiler, söz konusu işleme karşı iptal davası açma hakkına sahiptirler. Dava açma süresi, düzenleyici işlemin tebliğ edilmesi veya ilan edilmesiyle başlar. Ancak, eğer düzenleyici işlem, resmi bir gazetede yayımlanmışsa ve ilgilinin bu durumdan haberi olmamışsa, zamanla bu işlemle bağlantılı olarak işyeri ruhsat iptali veya ceza kesilmesi gibi sonuçlar doğabilir. Bu durumda, kişi hem cezaya hem de düzenleyici işleme itiraz etme hakkına sahiptir. Dolayısıyla, bu madde, idarenin düzenleyici işlemlerine karşı hangi şartlar altında ve ne zaman dava açılabileceğini net bir şekilde düzenlemektedir. Bu durum, düzenleyici işlemlerin uygulanması ve itiraz süreçleri açısından büyük bir önem taşımaktadır.
Dava Danıştay’da Açılmalıdır
Yapılan düzenleyici işlemlerler 24/1-c maddesine gireceğinden 2575 sayılı kanuna göre Danıştay görevlidir.
İlk derece mahkemesi olarak Danıştay’da görülecek davalar
Madde 24 – (Değişik: 2/6/2000 – 4575/2 md.)
1. Danıştay ilk derece mahkemesi olarak:
a) (Değişik: 2/7/2018 – KHK-703/184 md.) Cumhurbaşkanı kararlarına,
b) (Değişik: 2/7/2018 – KHK-703/184 md.) Cumhurbaşkanınca çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri dışındaki düzenleyici işlemlere,
c) (Değişik: 2/7/2012-6352/45 md.) Bakanlıklar ile kamu kuruluşları veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarınca çıkarılan ve ülke çapında uygulanacak düzenleyici işlemlere,
d) Danıştay İdari Dairesince veya İdari İşler Kurulunca verilen kararlar üzerine uygulanan eylem ve işlemlere,
e) Birden çok idare veya vergi mahkemesinin yetki alanına giren işlere,
f) Danıştay Yüksek Disiplin Kurulu kararları ile bu Kurulun görev alanı ile ilgili Danıştay Başkanlığı işlemlerine,
Karşı açılacak iptal ve tam yargı davaları ile tahkim yolu öngörülmeyen kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinden doğan idari davaları karara bağlar.
2. Danıştay, belediyeler ile il özel idarelerinin seçimle gelen organlarının organlık sıfatlarını kaybetmeleri hakkındaki istemleri inceler ve karara bağlar.
“Dava konusu edilen Yönergenin 24/04/2023 tarihli ve 8 sayılı Makam Oluru ile kabul edildiği ve aynı gün davalı idarenin resmi internet sitesinde duyurulduğu hususu dikkate alındığında belirtilen tarihten itibaren altmış gün içinde dava açılması gerekirken, dava açma süresi geçirildikten sonra 05/07/2023 tarihinde açılan davanın süre aşımı nedeniyle esasının incelenme olanağı bulunmamaktadır. 2577 sayılı Kanun’un yukarıda anılan 7. maddesinde yer alan; ilanı gereken düzenleyici işlemlerde dava açma süresinin ilan tarihini izleyen günden başlayacağı, ancak bu işlemlerin uygulanması üzerine ilgililerin, uygulama işlemine dayanak teşkil eden düzenleyici işlem için öngörülen dava açma süresi geçmiş olsa dahi, düzenleyici işlem veya uygulama işlemi yahut her ikisi aleyhine birden dava açabileceği kuralına göre dava konusu Yönerge hükmü uyarınca davacıya uygulama işlemi tesis edildiği takdirde anılan Kanun maddesinde yer alan süreler içinde dava açılabileceği açıktır.” T.C. Danıştay 8.DAİRE Esas:2023-4128 Karar:2023-6203 Karar Tarihi:23.11.2023
“2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 7. maddesinin 1. fıkrasında, dava açma süresinin özel kanunlarında ayrı süre gösterilmeyen hâllerde Danıştayda ve idare mahkemelerinde altmış ve vergi mahkemelerinde otuz gün olduğu; 4. fıkrasında, ilanı gereken düzenleyici işlemlerde dava süresinin, ilan tarihini izleyen günden itibaren başlayacağı, ancak bu işlemlerin uygulanması üzerine ilgililerin, düzenleyici işlem veya uygulanan işlem yahut her ikisi aleyhine birden dava açabileceği, düzenleyici işlemin iptal edilmemiş olmasının bu düzenlemeye dayalı işlemin iptaline engel olmayacağı; 8. maddesi, 1. fıkrasında, sürelerin tebliğ, yayın veya ilan tarihini izleyen günden itibaren işlemeye başlayacağı; 14. maddesinin 3. fıkrasının (e) bendinde, dava dilekçelerinin ilk inceleme esnasında süre aşımı yönünden inceleneceği; 15. maddesinin 1. fıkrasının (b) bendinde ise, 14. maddenin 3. fıkrasının (e) bendinde yazılı halde davanın reddine karar verileceği hükme bağlanmıştır.
Anılan hükümlerin incelenmesinden; bir düzenleyici işleme karşı ilan tarihinden itibaren altmış gün içinde dava açılabileceği gibi, söz konusu düzenleyici işleme dayanılarak tesis edilen bir uygulama işleminin varlığı hâlinde, işlemin tebliğinden itibaren altmış gün içinde birel veya düzenleyici işleme yahut her ikisine birden dava açılabileceği anlaşılmaktadır.
03/08/2017 tarih ve 30143 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bilirkişilik Yönetmeliği’nin Bölge kurulunun görevleri başlıklı 21. maddesinin 1. fıkrasının (d) bendinde, İlgili mevzuat ve Bakanlığın düzenleyici işlemleri ile belirlediği ilkeler çerçevesinde bilirkişilerin denetimini yapmak ve performansını ölçmek. kuralına yer verilmiştir.
…..
24/11/2021 tarihli ikinci kararın tebliğ tarihi dava dosyasından anlaşılamamakla birlikte söz konusu kararın iptali istemini de içeren dava dilekçesinin İdare Mahkemesi kayıtlarına 26/02/2022 tarihinde girdiği görüldüğünden, 24/11/2021 tarihli ikinci kararın en geç bu tarih (26/02/2022) itibarıyla öğrenildiği kabul edilse dahi, anılan kararların tebliğ ve öğrenme tarihlerinden itibaren 60 günlük yasal dava açma süresinde açılması gereken işbu davanın, belirtilen süreler geçtikten sonra 22/03/2023 tarihinde açıldığı anlaşılmaktadır.
Belirtilen sebepler uyarınca 22/03/2023 tarihinde açılan işbu davanın süresinde olmadığı sonucuna varılmaktadır.” T.C. Danıştay 10.DAİRE Esas:2023-5910 Karar:2023-7012 Karar Tarihi:16.11.2023
“Bakılmakta olan dava, kurulduğu 22/08/2023 tarihi itibarıyla tüzel kişilik kazanan davacı dernek tarafından bu tarihten itibaren 60 günlük süre içerisinde açılmış ise de, dava açma süresinin derneğin kurulduğu tarihten itibaren başlatılması mümkün değildir. Aksi yorum, doktrin ve yargı içtihatlarıyla kamu düzenine ilişkin olduğu kabul edilen dava açma süresinin her yeni kurulan tüzel kişilik için baştan başlayacağı anlamına gelir ki, bu durumun da dava açma sürelerinin kanunu dolanmak suretiyle aşılması ve dolayısıyla kamu düzeninin ihlali sonucunu doğuracağı açıktır.” T.C. Danıştay 10.DAİRE Esas:2023-5173 Karar:2023-6675 Karar Tarihi:08.11.2023
“İdari davaya konu edilebilecek nitelikte bir uygulama işlemi bulunmadığından, dava konusu edilen Yönetmeliğin yayımlandığı tarihten itibaren 60(altmış) gün içinde de açılmayan davanın esasının süreaşımı nedeniyle incelenme olanağı bulunmamaktadır.” T.C. Danıştay 8.DAİRE Esas:2023-5935 Karar:2023-5404 Karar Tarihi:03.11.2023
“İptali istenen Yönetmelik maddesinin 18/03/2018 tarih ve 30364 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdiği, bu tarihi izleyen günden itibaren altmış gün içinde dava açılması gerekirken, bu süre geçirildikten çok sonra, 26/04/2023 tarihinde … İdare Mahkemesi kayıtlarına giren dilekçeyle dava açıldığı görüldüğünden, davanın süre aşımı nedeniyle esasının incelenmesine olanak bulunmamaktadır.” T.C. Danıştay 4.DAİRE Esas:2023-12397 Karar:2023-5777 Karar Tarihi:26.10.2023
“İptali istenilen 7269 sayılı Kanunun 2. maddesi uyarınca afete maruz bölge ilanına ilişkin 27/12/2002 tarih ve 2002/5104 sayılı (Mülga) Bakanlar Kurulu kararının, Ardeşen Kaymakamlığı’nın (davacıya 05/08/2021 tarihinde tebliğ edilen) … tarih, … sayılı uygulama işlemi ile davacı tarafından 05/08/2021 tarihinde öğrenildiğinin kabulü ile, anılan Bakanlar Kurulu kararının iptali istemiyle, öğrenme tarihinden itibaren altmış gün içerisinde dava açılması gerekirken, bu süre geçtikten çok sonra 02/10/2023 tarihinde açılan davanın, süre aşımı nedeniyle esasının incelenmesine olanak bulunmamaktadır.”T.C. Danıştay 4.DAİRE Esas:2023-13314 Karar:2023-5776 Karar Tarihi:26.10.2023
