Avukatlık Mesleğinin Korunmasına İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi: Ne Anlama Geliyor?

Avukat Haklarını Koruyan Uluslararası Standartlar

Hukukun üstünlüğü ilkesinin en önemli savunucuları olan avukatlar, zaman zaman mesleki faaliyetleri nedeniyle çeşitli baskı ve tehditlerle karşılaşabilmektedir. Bu durum, adaletin tesisi ve birey haklarının korunması açısından ciddi bir tehlike arz etmektedir.

Avrupa Konseyi, bu tehlikelerin önüne geçmek ve avukatların bağımsızlığını teminat altına almak amacıyla “Avukatlık Mesleğinin Korunmasına İlişkin Sözleşme”yi hayata geçirmiştir. Türkiye’nin de taraf olduğu bu sözleşme, avukatların mesleklerini güvenle icra edebilmeleri için uluslararası bir kalkan görevi görmektedir.

Sözleşme, avukatların bağımsızlığını ve mesleklerini özgürce icra etmesini üç temel mekanizma üzerinden sağlıyor:

1. Hukuki ve Kurumsal Güvenceler Getiriyor

Sözleşme, avukatların mesleklerini icra ederken maruz kalabileceği baskı, tehdit ve engellemelere karşı açık hükümler içeriyor ve devletlere şu yükümlülükleri getiriyor:

• Avukatların mesleklerini özgürce icra etme hakkı güvence altına alınıyor (Madde 1).
  • Avukatlar, hiçbir ayrımcılığa uğramadan çalışabilmeli.
  • Mesleki faaliyetlerine müdahale edilmemeli.
  • Tehdit, saldırı, taciz veya gözdağına karşı korunmalı.
• Avukatların mesleki hakları korunuyor (Madde 6).
  • Müvekkillerine erişme hakkı (hapiste olsalar bile).
  • Dava dosyalarına erişim hakkı.
  • Yargı mercileriyle doğrudan iletişim kurabilme hakkı.
  • Mahremiyetin korunması (avukat-müvekkil görüşmelerine müdahale edilememesi).
• Avukatların meslek örgütleri bağımsız olmalı (Madde 4).
  • Barolar, devlet müdahalesinden bağımsız çalışabilmeli.
  • Baro seçimleri dış müdahaleden arındırılmalı.
  • Devletler, meslek kuruluşlarını etkisiz hale getirecek düzenlemeler yapmamalı.

2. Devletlere Yaptırım Uygulanmasını ve Denetim Mekanizması Kurulmasını Sağlıyor

Sözleşme sadece hakları tanımlamakla kalmıyor, aynı zamanda bunların uygulanmasını sağlamak için denetim mekanizmaları kuruyor:

• GRAVO (Avukatlık Mesleğinin Korunmasına İlişkin Uzmanlar Grubu) oluşturuluyor (Madde 10).
  • Avukatlara yönelik ihlalleri araştırıyor.
  • Raporlar hazırlıyor, devletleri denetliyor.
  • Ülkelerde avukatların durumunu yerinde inceleyebiliyor.
• Acil durum mekanizması var (Madde 13).
  • Bir ülkede avukatlara yönelik ciddi tehditler varsa, GRAVO devreye girerek soruşturma yapabiliyor.
  • Olayların ciddiyetine göre Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’ne ve Parlamenterler Meclisi’ne rapor sunabiliyor.
• Devletlere yaptırım uygulanabiliyor
  • Sözleşmeye taraf devletler, GRAVO’nun raporlarına uymazsa, Avrupa Konseyi organları devreye girerek yaptırım uygulanmasını önerebiliyor.

3. Avukatların Disiplin ve Ceza Soruşturmalarına Karşı Korunmasını Sağlıyor

Sözleşme, devletlerin avukatları haksız yere cezalandırmasını veya disiplin soruşturmasına tabi tutmasını engellemek için özel hükümler getiriyor:

• Avukatlar, mesleki faaliyetleri nedeniyle ceza almaz (Madde 6/2).
  • Bir avukat, müvekkilini savunduğu için cezai veya idari bir yaptırıma maruz bırakılamaz.
• Disiplin cezaları adil yargılama kurallarına uygun olmalı (Madde 8).
  • Barolar veya bağımsız bir kurul tarafından yürütülmeli.
  • Kararlara karşı bağımsız bir mahkemeye itiraz hakkı tanınmalı.
  • Ceza verilecekse, sadece çok ciddi ihlaller söz konusu olduğunda verilmeli.
• Avukatların ifade özgürlüğü korunuyor (Madde 7).
  • Kamuoyunu hukuki konularda bilgilendirme hakkına sahip olmalı.
  • Hukukun üstünlüğünü savunma ve adalete erişimi eleştirme hakkına sahip olmalı.
• Arama, el koyma, gözaltı gibi işlemler hukuka uygun olmalı (Madde 9).
  • Avukatların büroları, bilgisayarları ve dosyaları keyfi şekilde aranamaz.
  • Gözaltına alınan avukatlar, meslek örgütlerine ve bağımsız avukatlara haber verebilir.

Bu sözleşme, devletlerin avukatlara baskı yapmasını engelleyen, avukatların özgürce çalışmasını güvence altına alan bağlayıcı uluslararası bir metin. Devletler, avukatları baskı altına almaya çalışırsa, GRAVO ve Avrupa Konseyi organları devreye girerek bu ihlalleri durdurmaya çalışacak.

Avrupa Konseyi Avukat Hakları Sözleşmesi’nde İhlal Durumunda Öngörülen Mekanizmalar ve Yaptırımlar

Sözleşme, devletlerin avukat haklarını ihlal etmesi durumunda devreye giren üç aşamalı bir yaptırım süreci öngörüyor.

1. Devletlerin Denetlenmesi ve Uyarılması

A) GRAVO (Avukatlık Mesleğinin Korunması Uzmanlar Grubu) tarafından inceleme ve raporlama (Madde 10, 11, 12)

• GRAVO, devletlerin sözleşmeye uyup uymadığını düzenli olarak denetler.
• Devletler hakkında sivil toplum kuruluşlarından, meslek örgütlerinden ve uluslararası insan hakları mekanizmalarından bilgi toplayabilir.
• Eğer bir devletin avukat haklarını ihlal ettiği tespit edilirse, ilgili ülke hakkında bir değerlendirme raporu hazırlanır ve bu rapor kamuoyuna açıklanır.
• Taraflar Komitesi’ne ve Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’ne sunulur.

B) Taraf Devlete Yönelik Tavsiyeler ve İyileştirme Süreci (Madde 12/7)

• GRAVO, ihlallerin düzeltilmesi için ilgili devlete somut tavsiyelerde bulunur.
• Devletin bu tavsiyelere uyup uymadığı takip edilir.
• Eğer devlet tavsiyelere uymazsa, sorun Avrupa Konseyi organlarına taşınır.

2. Acil Durum Prosedürü ve Hızlandırılmış Soruşturma (Madde 13)

Eğer bir ülkede avukatlara yönelik ciddi ihlaller yaşanıyorsa (örneğin: avukatlar kitlesel olarak gözaltına alınıyor, öldürülüyor veya barolar baskı altına alınıyorsa), acil durum mekanizması devreye girer:

• GRAVO ilgili devletten derhal bir özel rapor talep eder.
• Bağımsız uzmanlar ülkeye giderek yerinde inceleme yapabilir.
• İnceleme sonucunda, GRAVO durumu Avrupa Konseyi’nin en üst organlarına iletebilir:
  • Bakanlar Komitesi’ne,
  • Parlamenterler Meclisi’ne,
  • Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (dolaylı olarak).

3. Avrupa Konseyi Yaptırımları ve Devletler Üzerindeki Baskı Mekanizmaları

Eğer bir devlet GRAVO’nun tavsiyelerine uymaz ve ihlaller devam ederse, Avrupa Konseyi’nin daha sert yaptırımları devreye girer.

A) Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin Resmi Kınama ve Baskı Süreci (Madde 15)

• Avrupa Konseyi ilgili devlete karşı resmi bir kınama yayınlayabilir.
• Diplomatik baskılar devreye girer.
• Devlete yönelik özel izleme süreci başlatılır.

B) Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi’nin Siyasi ve Ekonomik Baskıları (Madde 15)

• Avrupa Konseyi ilgili devletin Avrupa Konseyi üyeliğini askıya alabilir veya üyelikten çıkarabilir.
• Avrupa Birliği ile ilişkilerde yaptırımlar gündeme gelebilir.
• Avrupa Konseyi, devletin demokratikleşme çabaları için sağlanan fonları kesebilir.

C) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne Başvuru (Dolaylı Sonuçlar)

• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Avrupa Konseyi mekanizmasının bir parçası olduğu için, avukatlara yönelik baskılar AİHM’ye bireysel başvuru konusu olabilir.
• Eğer devlet, avukatlara yönelik baskılarda bulunursa, AİHM, bu devleti Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni (AİHS) ihlal ettiği gerekçesiyle mahkûm edebilir.
• AİHM tarafından verilen mahkûmiyet kararları bağlayıcıdır ve uygulanmaması halinde devletler uluslararası izolasyona girer.