HACİZDE İSTİHKAK İDDİASI
Hacizde istihkak iddiası İİK96 vd. maddelerinde düzenlenmiştir.
A – Borçlunun zilyedliği: 1 – Hazırlık safhası: Madde 96 – (Değişik: 18/2/1965-538/53 md.) Borçlu, elinde bulunan bir malı başkasının mülkü veya rehni olarak gösterdiği yahut üçüncü bir şahıs tarafından o mal üzerinde mülkiyet veya rehin hakkı iddia edildiği takdirde, icra dairesi bunu haciz ve icra tutanaklarına geçirir ve keyfiyeti iki tarafa bildirir.
İcra dairesi aynı zamanda istihkak iddiasına karşı itirazları olup olmadığını bildirmek üzere alacaklı ve borçluya üç günlük mühlet verir. Sükütları halinde istihkak iddiasını kabul etmiş sayılırlar.
Malın haczine muttali olan borçlu veya üçüncü şahıs, ıttıla tarihinden itibaren yedi gün içinde istihkak iddiasında bulunmadığı takdirde, aynı takipte bu iddiayı ileri sürmek hakkını kaybeder. İstihkak iddiasının yapıldığı veya istihkak davasının açıldığı tarihte istihkak müddeisi ile birlikte oturan kimseler yahut bu şahısların iş ortakları, iddianın yapıldığı tarihte veya istihkak davası 97 nci maddenin 9 uncu fıkrası gereğince açılmışsa davanın açıldığı tarihte malın haczine ıttıla kesbetmiş sayılırlar.
1.İhtimal- Borçlunun haciz esnasında, haczedilen malın başkasına ait olduğunu ileri sürmesi
Alacaklı haciz esnasında hazır ise istihkak iddiasını öğrenmiş sayılır, 3 gün içinde itirazda bulunmak zorundadır.
Alacaklı hazır değilse de, bildirimden itibaren 3 gün içinde itiraz süresi vardır.
2. İhtimal – Haciz esnasında orada bulunan 3.kişinin mal üzerinde hak iddia etmesi
Alacaklı 3 gün içinde istihkak iddiasına itiraz etmeli veya haciz esnasında derhal istihkak iddiasına itiraz ettiğini bildirmeli, tutanağa yazdırmalıdır. Aksi halde istihkak iddiası ileri sürülmemiş sayılır. ( İİK96/1)
3.İhtimal – Borçlu ve 3.kişinin haciz mahallinde olmaması durumu
Borçlu veya malın sahibi olan 3.kişi haciz mahallinde değilse ancak 103 davetiyesi tebliği ile veya başka bir sebeple haczi öğrendiği vakit 7 gün içinde icra müdürlüğüne istihkak iddiasını bildirir dilekçesini sunmalıdır.
Bahçeli bir ev veya işyerine hacze gidilmesi durumunda bu ihtimalle karşılaşmak mümkün olabilir. Açık olan bahçe kapısından girildiğinden bahçede borçluya ait değerli menkuller haczedilerek tutanak altına alındıysa, haciz borçlunun yokluğunda yapılmış sayılacaktır. Haciz tutanağının bir sureti kapıya yapıştırılarak, ayrıca 103 davetiyesi yollamakta fayda vardır.
3.kişinin istihkak iddiası ileri sürmesi nedir?
Yukarıdaki örnekte, borçlunun bahçesinde haczedilen menkuller 3.bir kişiye ait ise ve 3.kişi durumu öğrenip İİK96/3 gereği 7 gün içinde istihkak iddiası ileri sürmesi durumunda alacaklı ve borçluya ayrı ayrı itiraz hakkı tanınmalıdır. İtiraz etmekte alacaklı, satış neticesinde borcu tatmin açısından menfaat görmekte iken, borçlu ise malın kendinin olduğunu ileri sürerek borçtan tatmin ile kurtulmaya yaklaşma anlamında menfaat görmektedir.
Alacaklı ve borçlunun, istihkak iddiasına karşı itiraz süresi İİK96/2 kapsamında 3 günle sınırlıdır.
Kimler istihkak iddiasını ileri sürebilir?
İstihkak iddiasını ileri sürme sadece borçlu ve 3.kişiye tanınmıştır. Borçlunun annesi babası, eşi, alt soyu 3.kişi olmadığından istihkak iddiasında bulunamazlar.
(KURU-İcra 2 s.964; KAYGANACIOĞLU–I s.643-644; ÇELİK s.201. İcra müdürünün de, hacizli mal üzerinde üçüncü bir kişinin hak sahibi olduğunu beyan etme ve o kişi adına (sanki istihkak iddiası varmış gibi ) istihkak iddiasını tutanağa geçirme yetkisi yoktur. Bkz. TAPLAMACIOĞLU M: Mahcuz Mallarda İstihkak (Ücret) (1) (ABD 1954/1, s.72-73), s.73; “…borçlunun babası veya kardeşi tarafından borçlu veya 3. kişi adına istihkak iddiasında bulunulamaz” (13. HD 20.11.1973, 773/782: KAYGANACIOĞLU–I s.644 dn.9) (Kudret Aslan- Hacizde İstihkak İddiası – Doktora Tezi- Ankara 2005 E.T 03.04.2021 https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/28149/2152.pdf?sequence=1 )
Haciz mahallinde borçlunun yakınları, borçlu adına istihkak iddiasında bulunamazlar ve kısaca ‘ mal X kişisine aittir.’ Diyemezler. İstihkak iddiası malın rehin veya mülkiyet sahibi 3.kişinin bizzat kendisine tanınmış bir haktır. Ancak borçlunun yakınları ‘mal bana aittir’ derlerse kendileri 3.kişi konumunda olacağından istihkak iddiasının geçerli olduğu kabul edilmelidir.
İstihkak iddiasına alacaklı veya borçlu tarafça yapılan itiraz sonucunda ne olur ?
İstihkak iddiasına itiraz edilmesi durumunda, icra müdürlüğü dosyayı icra mahkemesine tevdi eder. Burada dosyanın resen gönderilmesi söz konusudur.
İcra hukuk mahkemesi istihkak iddiasını değerlendirir. Öncelikle mahkeme takibi erteleme veya devam ettirme noktasında bir karar verecektir.
Alacaklının muhtemel zararını karşılamak üzere, davacıdan(istihkak iddia eden) İİK 36.maddede gösterilen teminat alınır.
Takibin taliki yalnızca istihkak konusu mal içindir. Yoksa, diğer menkul-gayrimenkul satışı gibi icra işlemleri aynen devam edecektir.
İstihkak iddiası sırf satışı geri bırakmak için kötü niyetle yapıldıysa takibin devamına karar verilir. Verilen karar kesindir.
Mal borçlu ve 3.kişinin elinde birlikte bulunuyorsa
Taşınır malı elinde bulunduran kural olarak malik sayılır. Borçlu ile 3.kişi malı birlikte ellerinde bulundursalar dahi mal borçlunun sayılır. Birlikte oturulan yerlerde örf adet ve gelenek gereği kadın, erkek, çocuklara ait olduğu anlaşılan eşyalar veya sanat ile meslek gereği başkasına ait olduğu anlaşılanlar o kişiye ait sayılır. Topuklu ayakkabı adet gereği kadına aittir. Haciz esnasında evde elektrikçi varsa alet, takım çantası elektrikçinin olduğu varsayılır. Aksini ispat, iddia edene düşecektir.
Yukarıdaki ihtimaller haricinde, istihkak iddia eden, malı neden iktisap ettiğini, elinde bulundurmasını gerektiren hukuki, fiili sebep ve açıklamaları yapmak, ispat etmek zorundandır.
İSTİHKAK DAVASI
Üçüncü kişinin istihkak davası açması
İstihkak iddiası ileri sürmesine imkan verilmemiş olan 3.şahıs haczi ıttıla tarihinden itibaren 7 gün içerisinde icra mahkemesine doğrudan istihkak davası açabilir.
Davanın konusu haczedilen mal üzerindeki haczin kaldırılması, eğer mal satılmış ise veznedeki paranın alacaklıya ödenmemesidir.
İcra mahkemesinin istihkak davasını reddetmesi
Eğer istihkak davası sonucunda takibin talikine karar verilmiş ve satış ertelenmiş yani karar icra edilmiş ise davanın reddedilmesi durumunda dava dolayısıyla istifadesi gereken tutarın %20’sinden aşağı olmamak üzere davacıdan tazminat alınmasına hükmedilir.
İstihkak davasının reddi kararı kesinleşmeden icra olur. Yani satış işlemeleri devam edecektir. Kararı temyiz eden 3.şahıs İİK36 gereği icra dairesine teminat yatırarak Yargıtay’dan tehir-i icra kararı getirmelidir. Yargıtay’dan gelecek tehir-i icra kararı neticesinde istihkak iddiasına konu mal satışı Yargıtay incelemesi sonucu çıkıncaya kadar duracaktır.
İstihkak iddiasının kabulüne karar verilmesi
3.şahsın istihkak davası kabul edilirse, malın 3.kişiye ait olduğu anlaşılır ve hacizler kalkar. Ancak mal 3.kişiye verilmez. Borçlu veya 3.kişi istihkak iddiacısına ancak kararın kesinleşmesi ile teslim yapılacaktır.
3.Şahsın elinde haczedilen mal hakkında istihkak davası
Haczedilen şey borçlunun değil de 3.kişinin elinde bulunursa, icra müdürü alacaklıya icra müdürü alacaklıya istihkak davası açmak üzere 7 gün süre verir. Alacaklı haciz sırasında hazır bulunursa 7 günlük süre tefhimle başlar. Alacaklı hazır değilse tebliğ ile başlar. 3.şahıs istihkak iddiasını haciz esnasından ileri sürmesi, tutanağa geçilmesi gerekir.
Borçlunun mal kaçırma kastıyla, yakınları veya çalışanlarından biri üzerine işyeri kiralaması, vergi kaydı açması tek başına yeterli değildir. Fiilen borçlunun hakimiyetinde işletiliyorsa, kağıt üzerindeki kayıtlar muvazaalı ve mal kaçırmaya yönelik sayılacaktır. Benzer bir emsal karar ( Yargıtay 21.HD. T.09.12.2003 E.2003/8850 K.2003/10115)
Üçüncü şahsın istihkak iddiası 97.maddede düzenlenmiştir.
2 – Üçüncü şahsın istihkak iddiası :
Madde 97 – (Değişik: 18/2/1965-538/54 md.)
İstihkak iddiasına karşı alacaklı veya borçlu tarafından itiraz edilirse, icra memuru dosyayı hemen icra mahkemesine verir. İcra mahkemesi, dosya üzerinde veya lüzum görürse ilgilileri davet ederek mürafaa ile yapacağı inceleme neticesinde varacağı kanaate göre takibin devamına veya talikıne karar verir.
İstihkak davasının sırf satışı geri bırakmak gayesiyle kötüye kullanıldığını kabul etmek için ciddi sebepler bulunduğu takdirde icra mahkemesi takibin talikı talebini reddeder.
Takibin talikıne karar verilirse, haksız çıktığı takdirde alacaklının muhtemel zararına karşı davacıdan 36 ncı maddede gösterilen teminat alınır.
Teminatın cins ve miktarı mevcut delillerin mahiyetine göre takdir olunur.
(Değişik beşinci fıkra: 2/3/2005-5311/9 md.) Takibin devamına dair verilen icra mahkemesi kararı kesindir.
Üçüncü şahıs, icra mahkemesi kararının tefhim veya tebliğinden itibaren yedi gün içinde icra mahkemesinde istihkak davası açmaya mecburdur. Bu müddet zarfında dava edilmediği takdirde üçüncü şahıs alacaklıya karşı iddiasından vazgeçmiş sayılır.
Kiralanan taşınmaz veya gemilerdeki hapis hakkına tabi eşya ile ilgili istihkak davaları Borçlar Kanununun 268 inci maddesinin 1 inci fıkrasında yazılı hükümlere uygun olmadıkça talik emri verilemez.
Dava esnasında 106 ncı maddedeki müddetler cereyan etmez.
Yukardaki hükümler dairesinde kendisine istihkak talebinde bulunmak imkanı verilmemiş
olan üçüncü şahıs, haczedilen şey hakkında veya satılıp da bedeli henüz alacaklıya verilmemişse bedeli hakkında, hacze ıttıla tarihinden itibaren yedi gün içinde, icra mahkemesinde istihkak davası açabilir. Aksi takdirde aynı takipte bu iddiayı ileri sürmek hakkını kaybeder. Bu halde davacının talebi üzerine icra hakimi takibin talik edilip edilmemesi hakkında yukardaki hükümler dairesinde acele karar vermeye mecburdur. Bu karar diğer taraf dinlenmeksizin de verilebilir.
İstihkak davası neticelenmeden mahcuz mal paraya çevrilmiş bulunursa icra hakimi işbu
bedelin yargılama neticesine kadar ödenmemesi veya teminat karşılığında veya halin icabına göre teminatsız derhal alacaklıya verilmesi hususunda ayrıca karar verir.
İstihkak davasına umumi hükümler dairesinde ve basit yargılama usulüne göre bakılır.
Mahcuz eşya ile ilgili olarak icra memuruna dermeyan edilen iddiada üçüncü şahıs ve borçlunun birleşmeleri alacaklıya müessir değildir. Üçüncü şahsın bu iddiasını ispat etmesi lazımdır. Ancak üçüncü şahsın mahcuz eşyanın kendisinin mülkü veya kendisine merhun olduğu hakkındaki iddiasının borçlu tarafından kabulü kendi aleyhine delil teşkil eder ve ileride bu ikrara aykırı hiçbir iddiada bulunamaz.
(Değişik: 9/11/1988-3494/11 md.) İstihkak davası üzerine takibin talikine karar verilip de neticede dava reddolunursa alacaklının alacağından bu dava dolayısıyla istifası geciken miktarın yüzde yirmisinden aşağı olmamak üzere davacıdan tazminat alınmasına hükmolunur.
Değişik ondördüncü fıkra: 2/3/2005-5311/9 md.)Davanın reddi hakkındaki karara karşı istinaf veya temyiz yoluna başvuran istihkak davacısı icra dairesinden 36 ncı maddeye göre mühlet isteyebilir.
İstihkak davası sabit olur ve birinci fıkra gereğince istihkak iddiasına karşı itiraz eden alacaklı veya borçlunun kötü niyeti tahakkuk ederse haczolunan malın değerinin yüzde onbeşinden aşağı olmamak üzere itiraz edenden tazminat alınmasına asıl dava ile birlikte hükmolunur.
Koca aleyhine yapılmış bir hacizde karı şahsi malları üzerindeki haklarını Medeni Kanunun 160 ıncı maddesi hükmüne tabi olmaksızın kendisi takip edebilir.
İstihkak davasına karşı haczi yaptıran alacaklı bu kanunun 11 inci babı hükümlerine dayanarak ve muvakkat veya kati aciz belgesi ibrazına mecbur olmaksızın mütekabilen iptal davası açabilir. Dava ve mütekabil davada tarafların gösterecekleri bütün delilleri hakim serbestce takdir eder.
İstihkak davaları süratle ve diğer davalardan önce görülerek karara bağlanır
3.kişinin takibin ertelenmesi veya devamına ilişkin icra hakimliği kararının tefhim veya tebliğinden itibaren 7 güç istihkak davası açması gerekir. Aksi halde 3.kişi istihkak iddiasından vazgeçmiş sayılır.
İstihkak iddialarının icra takip aşamasını sürüncemede bırakmaması için iki kademeli bir yol düşünülmüştür. Öncelikle 96.maddeye göre istihkak iddia edilmeli, bu iddiaya karşı alacaklı itiraz ederse takibin devamı veya talikine yönelik bir karar icra hukuk mahkemesince verilmektedir. Ancak bu karar, istihkak iddiasını sonlandırmamakta, bir istihkak davası sayılmamaktadır. Bu karara karşı 7 gün sürede açılacak dava istihkak davası olarak sayılır ve istihkak iddiaları hakkında esaslı bir inceleme yapılır.
İstihkak davalarında mülkiyet karinesi:
Madde 97/a – (Ek: 18/2/1965-538/55 Md.)
Bir taşınır malı elinde bulunduran kimse onun maliki sayılır. Borçlu ile üçüncü şahısların taşınır malı birlikte ellerinde bulundurmaları halinde dahi mal borçlu elinde addolunur. Birlikte oturulan yerlerdeki mallardan mahiyetleri itibariyle kadın, erkek ve çocuklara aidiyetleri açıkça anlaşılanlar veya örf ve adet, sanat, meslek veya meşgale icabı olanlar bunların farz olunur. Bu karinenin aksini ispat külfeti iddia eden kişiye düşer.
İstihkak davacısı malı ne suretle iktisap ettiğini ve borçlunun elinde bulunmasını gerektiren hukuki ve fiili sebep ve hadiseleri göstermek ve bunları ispat etmekle mükelleftir.
B – Üçüncü şahsın zilyetıği:
Madde 99 – (Değişik: 2/7/2012-6352/20 md.)
Haczedilen şey, borçlunun elinde olmayıp da üzerinde mülkiyet veya diğer bir ayni hak iddia eden üçüncü kişi nezdinde bulunursa, bu kişi yedieminliği kabul ettiği takdirde bu mal muhafaza altına alınmaz. İcra müdürü, üçüncü kişi aleyhine icra mahkemesinde istihkak davası açması için alacaklıya yedi gün süre verir. Bu süre içinde icra mahkemesine istihkak davası açılmaz ise üçüncü kişinin iddiası kabul edilmiş sayılır. Alacaklı tarafından süresinde açılan dava sonuçlanıncaya kadar, haczedilen malın satışı yapılamaz. Haczin, üçüncü kişinin yokluğunda yapılması ve üçüncü kişi lehine istihkak iddiasında bulunulması halinde de bu fıkra hükmü uygulanır.
Yukarıda anlatıldığı üzere, mal borçlunun değil de başka bir şahsın elindeyse, yani üçüncü şahsın zilyet sayılacağı bir haciz varsa 99.madde uygulanacaktır.
Örnek vermek gerekirse, borçluya ait malların hacizden kaçmak için başka birinin deposuna konulması durumunda, 3.şahsın deposuna hacze çıkılması ihtimalinde 99.madde uygulanacak, zilyetlik karinesi gereği mallar 3.şahsın sayılacak, istihkak davası açmak için alacaklıya süre verilecektir.
T.C YARGITAY 8.Hukuk Dairesi Esas: 2019/ 3417 Karar: 2019 / 6587 Karar Tarihi: 27.06.2019 (KAYNAK SİNERJİ)
ÖZET: Dava, üçüncü kişinin istihkak iddiasına ilişkindir. Davacı üçüncü kişinin mülkiyet karinesinin aksini güçlü ve inandırıcı delillerle ispatlayamaması nedeniyle davanın reddine karar verilmesi gerekirken kabulüne karar verilmesi doğru olmadığından kararın bozulması gerekmiştir.
(2004 S. K. m. 96, 97/A)
Dava: Taraflar arasında görülen ve yukarıda açıklanan davada yapılan yargılama sonunda Mahkemece, davanın kısmen kabulüne karar verilmiş olup hükmün davalı alacaklı vekili tarafından temyiz edilmesi üzerine, Dairece dosya incelendi, gereği düşünüldü.
Karar: Davacı üçüncü kişi vekili, borçlu aleyhine yapılan takip nedeniyle haczedilen hayvanların müvekkiline ait olduğunu, kayıtların İlçe Tarım Müdürlüğünde mevcut olduğunu, istihkak iddialarını kabulü ile haczin kaldırılmasını talep ve dava etmiştir.
Davalı alacaklı vekili haciz mahallinde borçlunun hazır bulunduğunu, hayvanların kendisine ait olmadığını beyan etmesine karşın kime ait olduğunu söylemediğini, 45 adet koyun emanet olarak bakmasının hayatın olağan akışına uygun olmadığını bu nedenle davanın reddine karar verilmesini talep etmiştir.
Mahkemece, İlçe Tarım kayıtları ile haciz tutanağındaki küpe numaraları karşılaştırılmış, davacı tarafın dinletmiş olduğu tanıkların beyanları dikkate alınarak davanın kısmen kabulüne karar verilmiş, hüküm davalı alacaklı vekili tarafından temyiz edilmiştir.
Dava, üçüncü kişinin İİK’nin 96. vd. maddelerine dayalı istihkak iddiasına ilişkindir.
Dava konusu haciz 12.09.2014 tarihinde takip ve ödeme emri tebliğ adresi olan Sofular Köyünde açık alanda borçlu huzurunda, koyunlar borçlu elinde iken yapılmış ve borçluya yediemin olarak bırakılmıştır. Bu nedenle İİK’nin 97/a maddesinde düzenlenen mülkiyet karinesinin borçlu lehine olduğu kabul edilmelidir. İspat yükü altında olan ve karinenin aksini her türlü delille kanıtlama olanağına sahip olan üçüncü kişi, haczedilen hayvanların kendisine ait olduğunu iddia etmekte olup, delil olarak ise tanık beyanına, hayvanların kulak küpe numaralarına ve İlçe Tarım Müdürlüğü kayıtlarına dayanmıştır. Hacze konu hayvanların bir kısmının kulak küpe numaraları İlçe Tarım Müdürlüğü yazısı uyarınca davacı adına kayıtlı ise de anılan belgeler ilgilinin beyanına dayalı olarak düzenlendiklerinden, istihkak davalarında güçlü delil teşkil etmezler.
Bu maddi ve hukuki olgular ile mevcut deliller birlikte değerlendirildiğinde, davacı 3. kişinin İİK’nin 97/a maddesindeki mülkiyet karinesinin aksini güçlü ve inandırıcı delillerle ispatlayamaması nedeniyle davanın reddine karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde kabulüne karar verilmesi doğru olmadığından kararın bozulması gerekmiştir.
Sonuç: Yukarıda açıklanan nedenlerle davalı alacaklı vekilinin temyiz itirazlarının kabulü ile hükmün İİK’nin 366 ve 6100 sayılı HMK’nin Geçici 3. maddesi yollamasıyla 1086 sayılı HUMK’un 428. maddesi uyarınca BOZULMASINA, taraflarca İİK’nin 366/3. maddesi gereğince Yargıtay Daire ilamının tebliğinden itibaren ilama karşı 10 gün içinde karar düzeltme isteğinde bulunulabileceğine, istek halinde peşin harcın temyiz edene iadesine, 27.06.2019 tarihinde oybirliği ile karar verildi. (¤¤)
